Δείτε τα video
Σακελλαρικό
Το Σακελλαρικό (Τοπική Κοινότητα Ζίτσης - Δημοτική Ενότητα ΖΙΤΣΑΣ), ανήκει στον δήμο ΖΙΤΣΑΣ της Περιφερειακής Ενότητας ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ που βρίσκεται στην Περιφέρεια Ηπείρου, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε με το πρόγραμμα "Καλλικράτης".
Η επίσημη ονομασία είναι "το Σακελλαρικόν". Έδρα του δήμου είναι η Ελεούσα και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Ηπείρου.
Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο "Καποδίστριας", μέχρι το 2010, το Σακελλαρικό ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Ζίτσης, του πρώην Δήμου ΖΙΤΣΑΣ του Νομού ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ.
Το Σακελλαρικό έχει υψόμετρο 379 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, σε γεωγραφικό πλάτος 39,7532358455 και γεωγραφικό μήκος 20,6316638466. Οδηγίες για το πώς θα φτάσετε στο Σακελλαρικό θα βρείτε εδώ.
Η επίσημη ονομασία είναι "το Σακελλαρικόν". Έδρα του δήμου είναι η Ελεούσα και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Ηπείρου.
Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο "Καποδίστριας", μέχρι το 2010, το Σακελλαρικό ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Ζίτσης, του πρώην Δήμου ΖΙΤΣΑΣ του Νομού ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ.
Το Σακελλαρικό έχει υψόμετρο 379 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, σε γεωγραφικό πλάτος 39,7532358455 και γεωγραφικό μήκος 20,6316638466. Οδηγίες για το πώς θα φτάσετε στο Σακελλαρικό θα βρείτε εδώ.
Ταυτισμένο με τη θυσία του ήρωα πιλότου Ιωάννη Σακελλαρίου, ο οποίος σκοτώθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1940, μετά από άνιση μάχη στον αέρα με ιταλικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα, είναι το μικρό χωριό Σακελλαρικό της Ζίτσας Ιωαννίνων.
Τις πρώτες ημέρες του ιταλικού πολέμου, κατά τη διάρκεια αερομαχίας, τα πυρά του εχθρού χτύπησαν το αεροπλάνο τύπου PZL του 25χρονου ανθυποσμηναγού, το οποίο κατερρίφθη.
Η ηπειρώτικη γη που δέχτηκε το νεκρό σώμα του, το χωριό Κουτρουλάδες, προκειμένου να τιμήσει τη θυσία του, ώστε να μη σκεπάσει η σκόνη της λήθης τον ηρωικό θάνατό του, λίγο αργότερα, με απόφαση των κατοίκων του, μετονομάστηκε σε Σακελλαρικό.
Ο ανθυποσμηναγός ετάφη στο χωριό, ενώ σε περίοπτη θέση της πλατείας βρίσκεται το άγαλμά του, ως ελάχιστος φόρος τιμής στον άνθρωπο που «έπεσε» ηρωικά στις 2 Νοεμβρίου 1940, μαχόμενος κατά πολύ υπέρτερων αεροπορικών δυνάμεων.
Η κυρία Αλεξάνδρα, σήμερα 93 ετών, έχει ζωντανά στη μνήμη της τις στιγμές της κατάρριψης του ελληνικού αεροπλάνου.
Την ιστορία αυτή και όλα όσα βίωσε η ίδια εκείνη την μέρα, τα αφηγήθηκε στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων: «Ήταν μεσημέρι. Είμαστε στα χωράφια και μαζεύαμε καλαμπόκια. Από πάνω μας πετούσαν για πολύ ώρα αεροπλάνα. Ήταν τρία ή τέσσερα. Πολεμούσαν στον αέρα. Είμαστε φοβισμένοι, παρακολουθούσαμε τι γινόταν. Εγώ ήμουν 18 χρόνων. Ξαφνικά είδαμε ένα από τα αεροπλάνα να βγάζει άσπρους και μετά μαύρους καπνούς. Μετά πήγαινε σαν φτερό στον άνεμο. Το χάσαμε από τα μάτια. Ακούστηκε μεγάλος κρότος πίσω από το μοναστήρι. Εγώ έτρεξα να δω τι έγινε. Εκεί ήταν και το σπίτι της αδελφής μου. Τα φτερά του αεροπλάνου που είχε πέσει ήταν μέσα στο αυλάκι, σε έναν βάλτο. Γίνονταν εκρήξεις. Στην αρχή, όσοι μαζευτήκαμε εκεί, ήρθαν πολλοί από τον κάμπο, δεν ξέραμε εάν είναι ελληνικό, δικό μας το αεροπλάνο, ή ιταλικό. Λίγο αργότερα ήρθαν και στρατιώτες. Είπαν ότι το αεροπλάνο ήταν ελληνικό. "Δικό μας, δικό μας" όλοι φώναζαν! Οι φαντάροι, όταν σταμάτησαν οι εκρήξεις, σήκωσαν το σώμα το πιλότου μέσα από τα συντρίμμια και τα ρούχα που φορούσε πήραν φωτιά. Νομίζω το παλικάρι ήταν ακόμη ζωντανό, ψυχορραγούσε. Τον τύλιξαν με αλεξίπτωτο και με μία κουβέρτα. Μετά τον έφεραν στο χωριό. Εδώ τον θάψαμε τον λεβέντη....» αναφέρει η 93χρονη γυναίκα, η οποία δεν μπορεί να συγκρατήσει τα δάκρυά της και συνεχίζει: «Σκοτώθηκαν και δικά μας παιδιά, συγγενείς μας, σκοτώθηκε ο λοχίας Γιώργος Καραμπίνας 25 μέρες αργότερα και τον θάψαμε δίπλα στον Σακελλαρίου».
Ο υποσμηναγός Ιωάννης Σακελλαρίου γεννήθηκε το 1915 στα Βίλια Αττικής. Τον Νοέμβριο του 1935 αποφοίτησε από τη Σχολή Αεροπορίας με τον βαθμό του ανθυποσμηναγού. Με την κήρυξη του πολέμου τοποθετήθηκε στην 21η Μοίρα Διώξεως. Στις 2 Νοεμβρίου 1940, ως αρχηγός σχηματισμού, ανέλαβε την καταδίωξη ιταλικών βομβαρδιστικών, τα οποία είχαν στόχο την πόλη των Ιωαννίνων. Ήταν μία άνιση μάχη στον αέρα. Τα πολυβόλα των ιταλικών αεροπλάνων κατάφεραν να πλήξουν το PZL του Ιωάννη Σακελλαρίου, το οποίο στη συνέχεια κατέπεσε.
Τα 75 χρόνια από τη θυσία του ηρωικού πιλότου τιμά με τριήμερες εκδηλώσεις ο δήμος Ζίτσας, όπου θα παραστεί αντιπροσωπεία από τη γενέτειρά του.
Δήμος Ζίτσας: Ένα ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο.
Η έδρα του Δήμου Ζίτσας απέχει 26 περίπου χλμ. από την πόλη των Ιωαννίνων. Μία διαδρομή η οποία δεν διαρκεί περισσότερο από 20 λεπτά της ώρας και ως εκ τούτου, αξίζει κανείς να οργανώσει μια εκδρομή προκειμένου να τον επισκεφθεί και να τον γνωρίσει από κοντά. Είναι βέβαιο ότι δεν θα μετανιώσει για τον χρόνο που διέθεσε. Ακολουθώντας κανείς τον Εθνικό Δρόμο Ιωαννίνων - Ηγουμενίτσας, στο 18 περίπου χλμ. στην θέση "Γκρέμθα", στρίβει δεξιά ακολουθώντας ένα τμήμα της παλιάς εθνικής μέχρι την Κληματιά, έδρα του Δήμου Ευρυμενών. Το τμήμα το δρόμου αυτού είναι περίπου 4 χλμ. με τέσσερις - πέντε στροφές οι οποίες απαιτούν την προσοχή του οδηγού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες.
Στη μοναδική διασταύρωση που θα συναντήσετε στο ύψος της Κληματιάς, θα ακολουθήσει το δεξιό κλάδο του δρόμου και σε λιγότερο από ένα χλμ. μπαίνει πια στα διοικητικά όρια του Δήμου Ζίτσας. Σε λίγο θα βρεθείς στην Καρίτσα. Το πρώτο Δημοτικό Διαμέρισμα που συναντά κανείς όταν ακολουθήσει τη συγκεκριμένη διαδρομή. Και το λέμε αυτό γιατί ο Δήμος Ζίτσας έχει πολλές εισόδους. Από τον Πρωτόπαπα, το Λίθινο, τον κάμπο της Βελλάς. Απλά εμείς διαλέξαμε την πλέον γνωστή.
Η Καρίτσα είναι από τα αρχαιότερα και μεγαλύτερα χωριά της περιοχής. Στην Καρίτσα λοιπόν ένας καφές ή το πρώτο τσιπουράκι της ημέρας στα καφενεία που υπάρχουν στην κεντρική πλατεία του χωριού, είναι ότι πρέπει. Αν μάλιστα σταθείς τυχερός και εξασφαλίσεις ένα μπουκάλι παλιό καλό σπιτικό κρασί, τότε ακόμη καλύτερα. Θα σε περιμένουν εκεί με ζεστασιά ο Λευτέρης, πιο γνωστός ως "Μάγειρας", η Γκόλφω, και ο Στέφανος. Τρία καφενεδάκια σε ακτίνα πενήντα χιλιομέτρων.
Κύρια ασχολία των κατοίκων του χωριού είναι η αμπελουργία και η κτηνοτροφία. Βέβαια στη χρυσή εποχή της εξόρυξης των μαρμάρων, δημιουργήθηκαν πολλά νταμάρια και συνεταιρισμοί. Οι δουλειές όμως στην πορεία του χρόνου λιγόστεψαν με αποτέλεσμα σήμερα λίγοι να είναι αυτοί που συνεχίζουν τις εξορύξεις μαρμάρου. Μετά το καφεδάκι ή το τσιπουράκι συνεχίζουμε το ταξίδι μας για την Ζίτσα. Τα δυο χωριά απέχουν μεταξύ τους μόνο δύο χλμ. Έτσι με το που αφήνεις πίσω σου τα τελευταία σπίτια της Καρίτσας, αγναντεύεις ουσιαστικά τα πρώτα σπίτια της Ζίτσας.
Η διαδρομή σύντομη και ταυτόχρονα όμορφη. Στην έξοδο του χωριού βλέπεις τα πρώτα αμπέλια. Αρχίζεις πια να συνειδητοποιείς ότι μπαίνεις στην αμπελουργική ζώνη.
Βρίσκεσαι λοιπόν στην Ζίτσα. Σε έναν οικισμό ο οποίος αποτελούσε πάντα το Διοικητικό, Πνευματικό, Πολιτιστικό και Οικονομικό Κέντρο της περιοχής. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι όλες οι δημόσιες υπηρεσίες που λειτουργούν στο Δήμο έχουν εκεί την έδρα τους. Στην προέκταση της πλατείας η αγορά. Τα καταστήματα του χωριού που τροφοδοτούν τους κατοίκους με τα απαραίτητα. Όλα εκεί στην σειρά. Στο δρόμο που διακλαδίζεται η μία αρτηρία σε οδηγεί στην εκκλησία του χωριού και η άλλη στην πάνω πλατεία. Εκεί όπου δεσπόζει το σχολικό συγκρότημα των γυμνασίου και του λυκείου. Απέναντι από αυτά ο καταπράσινος λόφος του Προφήτη Ηλία. Στο πλάτωμα που υπάρχει γίνονται κάθε χρόνο οι γιορτές του κρασιού. Το πασίγνωστο σε όλη την Ελλάδα, κρασί της Ζίτσας. Εκεί δίπλα στέκει χρόνια τώρα ένα από τα πιο σημαντικά και κάποτε πιο πλούσια μοναστήρια του Νομού. Το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία.
Στην έδρα του Δήμου λειτουργεί η Βαδόκειος Βιβλιοθήκη με πάνω από 3.000 τόμους και η Πινακοθήκη Ζίτσας με έργα διάσημων Ελλήνων ζωγράφων που συγκέντρωσε ο μεγάλος ζωγράφος Κ. Μαλάμος από την Ζίτσα και τα πρόσφερε για την ίδρυσή της.
Τα καλντερίμια της Ζίτσας ήταν κάποτε ξεχωριστά. Στο διάβα του χρόνου όμως εγκαταλείφθηκαν. Η άσφαλτο και το τσιμέντο ήταν τα υλικά που αντικατέστησαν σε αρκετούς δρόμους του χωριού την πέτρα. Αφού βρισκόμαστε στο κέντρο του Δήμου και με την γεωγραφική έννοια του όρου, οι επιλογές μας είναι βασικά δύο:
Η πρώτη είναι να πάμε μέχρι τον Πρωτόπαπα. Ένα ακόμη μεγάλο χωριό του Δήμου το οποίο απέχει πέντε περίπου χλμ. από την Ζίτσα. Ο δρόμος είναι καλός και ένα τμήμα του ξεδιπλώνεται ανάμεσα στα αμπέλια, διασχίζει ένα μεγάλο μέρος του "Ζιτσιόκαμπου", ένα μικρό οροπέδιο που απλώνεται μεταξύ του λόφου του Προφήτη Ηλία και του λόφου "Κουλοβούτσελο".
Ο Πρωτόπαππας είναι ένα χωριό του οποίου οι περισσότεροι μόνιμοι κάτοικοί του ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την πτηνοτροφία, ενώ συγκριτικά με τα άλλα δύο μεγάλα χωριά του Δήμου (Ζίτσα και Καρίτσα) υπάρχουν μικρότερες εκτάσεις αμπελώνων.
Η πλατεία του χωριού διαφέρει από τις άλλες δύο, αφού εδώ συναντάς τον αιωνόβιο πλάτανο, χαρακτηριστικό των πλατειών που έχουν τα χωριά του Ζαγορίου, και κλασικά την εκκλησία. Το χωριό στην διάρκεια του χειμώνα δεν παρουσιάζει μεγάλη κίνηση, αντίθετα με το καλοκαίρι που είναι γεμάτο κόσμο.
Εναλλακτική λύση
Η άλλη επιλογή που έχουμε είναι να επισκεφθούμε τους τρεις μικρούς οικισμούς που συμπληρώνουν τον Δήμο.
Το Δαφνόφυτο, η παλιά ονομασία του οποίου ήταν "Μπουρντάρι".
Το Σακελλαρικό.
Ένας οικισμός ο οποίος ως κοινότητα είχε καταργηθεί πριν την συνένωση των δήμων και των κοινοτήτων και αποτελούσε οικισμό της κοινότητας Ζίτσας.
Το Λίθινο. Ένα χωριό στην απέναντι πλευρά του Καλαμά, χτισμένο πάνω σε ένα λόφο με λιθάρια, απ' όπου και το όνομά του. Το Λίθινο είναι από τα λίγα χωριά με Ελληνικό όνομα που το πήρε γιατί είναι χτισμένο σε λόφο από λιθάρια. Λίθινο λόφο. Με την κατάληψη της περιοχής από τους Τούρκους οι Αλβανοί ασπάζονται τη νέα θρησκεία, το Μωαμεθανισμό και χτίζουν στο χωριό τζαμί. Στην εποχή του Αλή Πασά το Λίθινο ανήκει στην Μονή των Πατέρων. Οι προσπάθειες που κάνει ο Αλής να το κάνει ιδιόκτητο και βασικά να πάρει τον κάμπο του, δεν καρποφορούν. Μετά την πτώχευση της Μονής στα 1821 - 1840 το χωριό γίνεται Εθνικό και αγοράζεται από την Μονή στα 1850. Στα 1898 το σχολείο του χωριού είχε 30 μαθητές. Αγοράζεται από τους κατοίκους του στο 1907 έναντι 1000 λιρών. Έχει κεντρική εκκλησία, του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης η οποία κτίστηκε στα 1850 από την Μονή των Πατέρων. Καταστράφηκε στην κατοχή μετά τον βομβαρδισμό των Γερμανών και κατασκευάστηκε εκ θεμελίων το 1966 περίπου.
Η αξία της διαδρομής αυτής είναι η επίσκεψη στο Θεογέφυρο. Ένα σπάνιο μνημείο της φύσης, καθώς και η επίσκεψη στη Μονή των Πατέρων. Ο δρόμος μέχρι το Σακελλαρικό φιδίσιος και σαν τέτοιος απαιτεί μεγάλη προσοχή. Η θέα όμως που απολαμβάνεις αγναντεύοντας τον κάμπο του Καλαμά, και τις πλαγιές του Κασιδιάρη, είναι μοναδική. Σκαρφαλωμένα σε αυτές τα χωριά Βασιλόπουλο, Καστρί, Ιερομνήμη, Κουκλιοί, Αρετή, Μαυρονόρος. Αυτά που είναι ορατά από την διαδρομή μας. Μπροστά μας και δεξιά, το χωριό Καταρράκτης και πίσω στον ορίζοντα όσο διακρίνουμε τον κάμπο της Βελλάς. Αριστερά μας το Ράικο. Η επιστροφή μας γίνεται από την γέφυρα του Σουλόπουλου, η οποία οδηγεί στον Εθνικό Δρόμο Ηγουμενίτσας - Ιωαννίνων.
Ενα σπάνιο φυσικό μνημείο
Το Θεογέφυρο είναι ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα της περιοχής, για το οποίο έγραψαν επώνυμοι και ανώνυμοι ιστορικοί. Ανάμεσά τους ο Λόρδος Βύρων, ο Παναγιώτης Αραβαντινός, ο Ιωάννης Λαμπρίδης, ο Πουκεβίλ και άλλοι.
Θεογέφυρο. Γεφύρι φτιαγμένο από τον Θεό. Έτσι το αποκαλούσαν ανέκαθεν οι κάτοικοι της περιοχής. Αλλά και οι ιστορικοί έτσι το μνημονεύουν. Από τα σπάνια γεωλογικά φαινόμενα, αποτέλεσμα ή καλύτερα έργο των ορμητικών νερών του Καλαμά. Έχει μήκος περίπου 45 μέτρα, πλάτος 3-4 μέτρα και βρίσκεται 20 περίπου μέτρα πιο ψηλά από τα νερά του ποταμού.
Το σχήμα του όμοιο με αυτό που το ανθρώπινο χέρι έχει δώσει στα διάφορα πέτρινα γεφύρια. Τοξωτό. Με την διαφορά ότι η φύση, που πήρε την θέση του ανθρώπινου παράγοντα στην προκειμένη περίπτωση, δεν ήταν τόσο λεπτομερειακή. Περιορίστηκε στο να δώσει ένα βασικό σχήμα στο γεφύρι και απέφυγε τις λεπτομέρειες.
Η διαδρομή του Θύαμη, μετά την πεδιάδα της Βελλάς, συνεχίζεται μέσα από απότομους βράχους και γκρεμούς. Ειδικότερα μετά το χωριό Καταρράκτης η μορφολογία του εδάφους είναι τέτοια που υποχρέωνε, χρόνια τώρα τα νερά του Καλαμά να κονταροχτυπιούνται με τους βράχους.
Πριν από χιλιάδες χρόνια ο Θύαμης κυλούσε σε μεγαλύτερο υψόμετρο απ' ότι σήμερα. Στο διάβα του όμως, εκεί ανάμεσα στους λόφους της Μπακής και του Ανηλίου συνάντησε αντίσταση. Το έδαφος σκληρό. Το πέτρωμα
Γεωπολιτικά στοιχεία
Το εύκρατο κλίμα και η απουσία απότομων και μεγάλων όγκων καθώς και η γεωλογική σύσταση του εδάφους της, επέτρεψε από πολύ νωρίς την ανάπτυξη της αμπελουργίας. Το αμπέλι καθώς και η ιδιαίτερη θέση της Ζίτσας ως εμπορικός σταθμός στα πλαίσια της οικονομίας της εποχής, επέτρεψαν την δημιουργία, ενίσχυση και επικράτηση ενός αστικού - εμπορικού στρώματος, το οποίο ανέπτυξε ένα ευρύ φάσμα οικονομικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων εκτεινόμενων γεωγραφικά στη Βαλκανική και σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου.
Εδώ έχει τις ρίζες το φαινόμενο της ύπαρξης μιας πλειάδας σημαντικών προσωπικοτήτων των Γραμμάτων και των Τεχνών και τη συνακόλουθη ίδρυση εκπαιδευτικών θεσμών, κάτι που επηρέασε τη γενικότερη πορεία των εκπαιδευτικών πραγμάτων της Ηπείρου.
Ο τελευταίος μεγάλος πόλεμος με τις καταλυτικές συνέπειες που είχε για ολόκληρη τη χώρα άλλαξε τους συσχετισμούς και σε τοπικό επίπεδο: η αλλοίωση του φυσικού μέσω της αποψίλωσης σημαντικών εκτάσεων και της μετέπειτα παραχώρησής τους σε γειτονικές κοινότητες, ακολουθείται από δημογραφική απίσχνανση μετά την επιδημία φυλλοξήρας που ξεσπά τη δεκαετία του 1960.
Η αλλαγή των οδικών αξόνων μεταπολεμικά και η αναδιάταξη των κοινωνικών και οικονομικών δομών, ακύρωσε σε ένα μεγάλο βαθμό το ρόλο που η Ζίτσα και η ευρύτερη περιοχή διαδραμάτιζε.
Η τοπική οικονομία αναπτύχθηκε μεταπολεμικά σε δύο άξονες που συνιστούν και δύο διαφορετικούς τρόπους οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας: στα βορειότερα έχει αναπτυχθεί περισσότερο η κτηνοτροφία ενώ η καλλιέργεια του αμπελιού κυριαρχεί στο νοτιότερο μέρος.
Η αμπελουργική ζώνη της Ζίτσας αποτελεί τη μόνη περίπτωση παραγωγής επισημασμένου προϊόντος φυτικής παραγωγής του νομού Ιωαννίνων, συμβάλλοντας στην παραγωγή της ποικιλίας "Ντεμπίνα", όπως και η ίδρυση δύο μεγάλων μονάδων παραγωγής οίνου δυναμικότητας επεξεργασίας περίπου 2.000 τόνων σταφυλιού, της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Ιωαννίνων (ΕΑΣΙ) και της ιδιωτικής επιχείρησης "Μοναστήρι - Ζίτσα Α.Ε."
Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την αμπελουργία και την οινοποιία στα πλαίσια διατήρησης και της πολιτιστικής παράδοσης.
Η εκδρομή σου στο Δήμο μπορεί να ολοκληρωθεί επιστρέφοντας στα Γιάννινα, μέσω του κάμπου της Λαψίστας και με μια διαδρομή που κρατάει 15 περίπου λεπτά. Και αφού φυσικά πιεις το τελευταίο τσιπουράκι σου στα καφενεία που βρίσκονται στην πλατεία.
Ο Πόλεμος του '40. Γιάννης Σακελλαρίου
Ο Χίτλερ στην Γερμανία και ο Μουσολίνι στην Ιταλία, προετοιμάζουν από καιρό την πολεμική τους μηχανή για να αιματοκυλήσουν την Ευρώπη και τον κόσμο γενικότερα. Συνεργάτες τους σ΄ αυτό και οι Ιάπωνες.
Τα σύννεφα του πολέμου καθώς πηγαίνουμε στο 1940 γινόταν όλο και πιο πυκνά, όλο και πιο μαύρα, στον ουρανό της Ευρώπης. Η επέμβαση της Γερμανίας στην Πολωνία ήταν η απαρχή του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.
Σε ότι αφορά την Ελλάδα οι διαθέσεις του Μουσολίνι γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρες. Στα 1939 ακόμη, κηρύσσεται γενική επιστράτευση. Καλούνται στον στρατό αρκετοί από το χωριό μας, μέχρι της κλάσης του 1922.
Ο πόλεμος δεν άργησε να ξεσπάσει. Οι ιταλικές μεραρχίες είχαν συγκεντρωθεί στα σύνορα της Ελλάδας με την Αλβανία. Η Ήπειρος και ειδικώτερα το ΒΔ κομμάτι του νομού Ιωαννίνων, έμελλε να δεχθεί το μεγαλύτερο βάρος του πολέμου.
Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου το νέο μεταδόθηκε αστραπιαία.
Πόλεμος.
Η καμπάνα του χωριού άρχισε να χτυπάει. Τα πρώτα βομβαρδιστικά και καταδιωκτικά ιταλικά αεροπλάνα, εμφανίστηκαν πάνω από τον Ελληνικό ουρανό.
Βομβάρδισαν το γεφύρια στο Σουλόπουλο και το Θεο-γέφυρο. Την πρώτη μπόρεσαν να την καταστρέψουν. Το Θεογέφυρο όμως, λόγω της τοποθεσίας του, δεν μπόρεσαν να του προκαλέσουν ζημιές.
Οι κάτοικοι έντρομοι, έτρεξαν να βρουν καταφύγια. Οι περισσότεροι πήγαν στα Ασκηταριά. Εκεί που πριν από πολλά χρόνια εύρισκαν καταφύγιο γαλήνης και αφοσίωσης στον Θεό, οι Πατέρες. Οι ασκητές. Αυτές οι σπηλιές προστατεύουν τώρα τους ανθρώπους, από τους ...ανθρώπους.
Δεν πέρασαν πολλές ώρες όταν στην περιοχή των Πατέρων εμφανίστηκαν φοβισμένοι κάτοικοι από τα γύρω χωριά. Πήγαν να προστατευτούν. Συγκεντρώθηκαν από το Μαζαράκι, τον Παρακάλα-μο, τους Κουκλιούς κλπ. Γέμισαν τα Ασκηταριά κόσμο. Σε κάθε γούβα (σπηλιά) και μια-δύο οικογένειες.
Φοβισμένα πρόσωπα.
Μικρά παιδιά που έκλαιγαν.
Στο βάθος, μακριά, πίσω από την Γλύζιανη, ακουγόταν ο φρικιαστικός ήχος των όπλων. Οι ιταλοί προελαύνουν. Βομβαρδίζουν. Όχι για πολύ όμως. Εκεί στο Καλπάκι θα τους περίμεναν οι Έλληνες. Εκεί στον κάμπο της Βελλάς και των Δολιανών θα δεχόταν την πιο ταπεινωτική ήττα. Μια ήττα από τους λιγότερους αριθμητικά, ελαφρύτερα οπλισμένους, αλλά γενναίους Έλληνες.
Το Θεογέφυρο αναδεικνύεται στρατηγικής σημασίας . Από τις πρώτες ώρες του πολέμου περνούν για το μέτωπο αρκετά ελληνικά στρατιωτικά τμήματα. Όπως μου είπε ο Γεώργιος Διαμάντης, το Ελληνικό μηχανικό έζωσε το Θεογέφυρο με εκρηκτικά έτσι ώστε σε πιθανή μεγάλη οπισθοχώρηση να το ανατινάξουν. Ευτυχώς δεν χρειάστηκε.
Λίγες μέρες μετά την κήρυξη του πολέμου και συγκε-κριμένα στις 2 Νοεμβρίου 1940 ο αεροπόρος από τα Βίλλια Αττικής Γιάννης Σακελλαρίου, μη μπορώντας να δέχεται παθητικά το σφυροκόπημα των Ελληνικών θέσεων από την ιταλική πολεμική αεροπορία αποφάσισε να πάρει το μικρό αεροπλάνο που ήταν καθηλωμένο στο αεροδρόμιο και να χτυπηθεί με τους ιταλούς στον αέρα.
Συναντήθηκε με το ιταλικό σμήνος, πάνω από τον ουρανό της Σιούτιστας. Ακολουθεί αερομαχία. Μια άνιση μάχη. Ένας εναντίον τριών-τεσσάρων. Οι κρυμμένοι στις σπηλιές κάτοικοι παρακολουθούν ένα τρομακτικό θέαμα. Ένα παιχνίδι θανάτου. Οι ελιγμοί του έλληνα πιλότου ριψοκίνδυνοι. Κάνει πιρουέτες στον αέρα, για να αποφύγει τα εχθρικά πυρά. Ζωγραφίζει τον θάνατο. Παίζει μαζί του. Τα πυροβόλα των ιταλικών αεροπλάνων κροταλίζουν. Ξερνούν φωτιά και μολύβι. Τα λεπτά περνούν. Αργά. Βασανιστικά. Ο Έλληνας μαχητής βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Οι εχθροί εφορμούν διαδοχικά. Αποφεύγει τον έναν κι έρχεται αντιμέτωπος με δύο άλλους. Παρ΄ όλα αυτά δεν υποχωρεί. Οι ήρωες δεν υποχωρούν. Μένουν στην μάχη μέχρι το τέλος. Αγωνίζονται. Προκαλεί τον θάνατο που δεν θ΄ αργήσει νάρθει.
Σε μια στιγμή ένα από τα τέσσερα σιδερένια πουλιά βγάζει καπνούς. Ποιος νάναι άραγε; Οι κάτοικοι συνεπαρμένοι από το θέαμα ξεχνούν τον κίνδυνο και βγαίνουν από τις κρυψώνες τους. Βλέπουν το χτυπημένο αεροπλάνο να βγάζει καπνούς. Στην αρχή άσπρους. Μετά γίνανε μαύροι. Χάνει ύψος. Το πέταγμά του αλλόκοτο. Φανερώνει την αγωνιώδη προσπάθεια του λαβωμένου άνδρα να το κρατήσει ψηλά, να το φέρει στα ίσια του. Άλλοτε τα καταφέρνει. Στιγμιαία όμως. Το σκάφος συνεχίζει να χάνει ύψος. Αρχίζουν οι προσπάθειες να το προσγειώσει. Πρώτη απόπειρα στα "Παλιοπόρια". Ανεπιτυχής.
Τώρα πια είναι ολοφάνερο. Το αεροπλάνο είναι το Ελληνικό.
Τα ιταλικά συνεχίζουν να πετάνε πάνω από την περιοχή, σαν γεράκια. Παρακολουθούν το τέλος του ήρωα, Αυτός ακόμη προσπαθεί. Δίνει στο σκάφος και πάλι ύψος μετά την αποτυχημένη πρώτη προσπάθεια απογείωσης. Η πρόθεσή του ολοφάνερη. Θέλει να πιάσει τα ισιώματα στις Πατέρες. Η αγωνία κορυφώνεται. Ο πιλότος δεν μπορεί να το ελέγξει. Ο ίδιος φαίνεται ότι παλεύει να κρατηθεί στην ζωή. Έχει τραυματισθεί σοβαρά. Οι κλωστές που τον κρατάνε στην ζωή ελάχιστες. Μετρημένες. Καμιά. Το αεροπλάνο ακυβέρνητο σφηνώνεται στο έδαφος. Στην περιοχή "Λιβάδια" κοντά στην πηγή "Κεραμίδα" στα χωράφια της Ελένης Χρ. Θεμελή.
Ένας εκκωφαντικός θόρυβος ακούγεται. Ακολουθούν εκρήξεις. Όταν αυτές καταλαγιάζουν πολλοί χωριανοί που ήταν κρυμμένοι είτε στον κάμπο, (αρκετοί πριν την αερομαχία σκάλιζαν) είτε στις "Πατέρες", τρέχουν να βρουν τα συντρίμμια. Κανείς δεν ελπίζει ότι μπορεί ο άτυχος πιλότος να βγει ζωντανός μετά την πτώση και τις εκρήξεις που ακολούθησαν.
Αυτοί όμως τρέχουν.
Όταν φθάνουν κοντά στα συντρίμμια αντικρίζουν την πραγματικότητα.
Ο Έλληνας πιλότος είναι νεκρός. Βρίσκεται στο πιλοτήριο. Είναι απανθρακωμένος. Τον βγάζουν από τα απομεινάρια του αεροπλάνου και τον κηδεύουν στους Κουτρουλάδες. Αργότερα το χωριό αυτό άλλαξε το όνομά του και πήρε προς τιμή του Έλληνα πιλότου το όνομα Σακελλαρικό.
Στο μεταξύ ο ελληνικός στρατός, αφού απέκρουσε τις ιταλικές επιθέσεις στη γραμμή Καλπακίου, πέρασε στην αντεπίθεση. Νικάει τους Ιταλούς. Συλλαμβάνει αιχμαλώτους.
"...Πολύ συχνά βλέπαμε να μεταφέρονται από το μέτωπο στα ενδότερα της χώρας αιχμάλωτοι ιταλοί στρατιώτες - μου έλεγε ο Δημήτριος Παπαχρήστου - Τους περνούσαν από το Θεογέφυρο και κατά μπουλούκια τους πήγαιναν προς τα κάτω..."
Ο Ελληνικός στρατός προελαύνει. Το μέτωπο του πολέμου μεταφέρεται στην Αλβανία. Απομακρύνεται. Οι κάτοικοι του χωριού επανέρχονται στις καθημερινές ασχολίες τους.
Ο Απρίλιος του 1941 φθάνει. Οι Γερμανοί υποδουλώνουν την Ελλάδα. Οι ήρωες του Αλβανικού μετώπου επιστρέφουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους.
Από τους Λιθινιώτες που πήγαν στο μέτωπο, ένας δεν γύρισε ποτέ. Ο Δημήτριος Νικολάου Διαγουμάς. Τα ίχνη του χάθηκαν. Κανείς δεν έμαθε ποτέ τι απέγινε. Σκοτώθηκε στο μέτωπο; πιάστηκε αιχμάλωτος; Κάποιοι υποστήριξαν ότι τον είδαν να πέφτει νεκρός στην μάχη του Καλπακίου.
Μετά την υποδούλωση, στο Λίθινο εγκαθίσταται ένας λόχος ιταλών από 200 άτομα. Στρατοπεδεύουν στο πλάτωμα δίπλα από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στο Θεογέφυρο. Έμειναν εκεί 3-4 μήνες.
Στην αρχή δεν τους πλησίαζε κανείς. Καθώς ο χρόνος περνούσε, πρώτα τα μικρά παιδιά και μετά οι μεγαλύτεροι, γνώρισαν από κοντά τους ιταλούς. Κατάλαβαν ότι δεν ήταν άνθρωποι του πολέμου. Ήταν ήσυχοι. Στο διάστημα που μένουν στο Λίθινο, χαράσσουν και κατασκευάζουν τον καρόδρομο Θεογέφυρο-Ζίτσα. Τον μετατρέπουν σε έναν δρόμο βατό για τα αυτοκίνητα της εποχής,
Γενικά τους πρώτους μήνες της κατοχής δεν εμφανίζονται ιδιαίτερα προβλήματα στην περιοχή. Οι γερμανοί έχουν την διοίκησή τους στα Γιάννινα. Δεν σκορπούν τις δυνάμεις τους στα χωριά. Κάνουν επιδρομές μόνον όταν υπάρχει λόγος γι΄ αυτούς.
Τα Ελληνικά βουνά όμως και καθώς η κατοχή συνεχίζεται, γεμίζουν από το αντάρτικο. Ξαπλώνεται παντού. Φτάνει και ως το Λίθινο. Οι αντάρτες εγκαθίστανται στο Θεογέφυρο. Αυτό το γεγονός, αποτελεί την αφορμή να βομβαρδιστεί το χωριό. Οι κατακτητές τοποθετούν τα πολυβόλα και τα κανόνια τους στην Ζίτσα. Από εκεί βάζουν κατά του οικισμού.
Απ' ό,τι θυμούνται οι παλαιότεροι, το χωριό βομβαρδίστηκε τρεις φορές. Σε μια από αυτές, μια οβίδα χτυπάει έξω από την μπίμσα των σπιτιών του Αναστασίου και Χρήστου Θεμελή. Μέσα σ΄ αυτή είχαν κρυφθεί καμμιά τριανταριά άτομα. Ανάμεσά τους και ο Γεώργιος Πάνος ο οποίος, καρδιακός καθώς ήταν, έπαθε κρίση. Ευτυχώς που η οβίδα έσκασε έξω. Αν χτυπούσε λίγο πιο ψηλά και διαπερνούσε τον τοίχο τότε, θα σημειωνόταν η μεγαλύτερη τραγωδία στα χρονικά του χωριού. Δεν θα γλύτωνε κανείς από τους τριάντα που είχαν κρυφθεί εκεί.
Σε μια από τις επιδρομές τους οι γερμανοί βάζουν φωτιά στο χωριό. Καίνε σχεδόν όλες τις καλύβες καθώς και τα σπίτια των Ζιωγιαίων, του Βασίλη Διαμάντη και του Παναγιώτη Μωραίτη.
Στα 1942 στην θέση "Βίγλα" σκοτώνεται ο Δημήτριος Ντάφλος. Κανείς δεν γνωρίζει από τι; Νάρκη πάτησε, χειροβομβίδα έσκασε στα χέρια του; Άγνωστο.
Στα 1943 οι αντάρτες καταλαμβάνουν για έξη περίπου μήνες το Θεογέφυρο και εγκαθίστανται στο χωριό. Πάρα πολλοί από τους κατοίκους, φοβούμενοι νέο βομβαρδισμό από τους γερμανούς, μετακομίζουν στην κυριολεξία στον κάμπο. Κατασκευάζουν πρόχειρα καταλύματα και ζουν εκεί. Στο χωριό πηγαίνουν μόνον όταν θέλουν να πάρουν κάτι απόλυτα απαραίτητο.
Οι αντάρτες φυλάνε και το Θεογέφυρο. Τον Φλεβάρη του 1944 σημειώνεται εμπλοκή μεταξύ γερμανών και ανταρτών. Ένα πολυβόλο των ανταρτών στήνεται στο Ανήλιο. Άλλοι φυλάνε σκοποί κάτω στο γεφύρι. Οι γερμανοί κατεβαίνουν από την Ζίτσα. Στην "Μπακή" στήνουν τα δικά τους πολυβόλα. Η μάχη άνιση. Οι αντάρτες αποχωρούν.
Οι γερμανοί, καθώς γυρίζουν στην βάση τους, συναντούν στα χωράφια της "Μπακής" τον Μανώλη Διαγουμά που έβοσκε τα πρόβατά του. Εκεί τον δολοφονούν με μαχαίρι και τον πετούν πάνω σ΄ έναν θάμνο. Το χωριό πέφτει σε πένθος. Η Βασιλική Διαγουμά νοιώθει όσο κανείς άλλος τον πόνο του πολέμου. Κατά την διάρκειά του χάνει τον άνδρα της και τον γιο της.
Η ΤΡΑΓΙΚΗ φιγούρα. Η προσωποποίηση του πόνου.
(ΣΣ: Η αναφορά μου στα γεγονότα του πολέμου είναι καθαρά ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ. Δεν ερευνώ στο παρόν βιβλίο λεπτομέρειες από την δράση των ανταρτών και των γερμανικών αντιποίνων. Είναι μια χρονική περίοδος ιδιαίτερα ευαίσθητη και θεωρώ ότι δεν έχει ολοκληρωθεί η έρευνα για να παρουσιαστούν τα γεγονότα με αντικειμενικότητα. Όπως έγιναν).
Η χρονική περίοδος 1940-1950 θα αποτελέσει αντικείμενο ενός άλλου βιβλίου. Θυμίζω για μια ακόμη φορά ότι το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας στόχο και σκοπό έχει την ιστορία του χωριού από την ίδρυσή του. Βέβαια ένα κομμάτι της ιστορίας του είναι και αυτό της δεκαετίας που προανέφερα. Μια δεκαετία που θέλει σοβαρή ιστορική έρευνα.
Με την απελευθέρωση αποκαθίσταται, όχι όμως για πολύ η ησυχία στο χωριό. Ακολουθούν δύσκολα χρόνια. Ο εμφύλιος. Δύσκολα χρόνια. Και πικρά.
Νέες αγωνίες..
Νέος τρόμος..
Φόβος παντού.
Γιάννης Σακελλαρίου
Θα ήταν άδικο να μην αφιερώσουμε λίγες γραμμές στο βιβλίο αυτό για τον Γιάννη Σακελλαρίου. Τον Έλληνα πιλότο ο οποίος, αντίθετα με την λογική, αποφάσισε να χτυπηθεί με τους εισβολείς σ΄ έναν άνισο αγώνα. Προκάλεσε τον θάνατο πάνω από τον ουρανό της ιδιαίτερης πατρίδας μας, έχασε την μάχη, αλλά πέτυχε να τον θυμόμαστε και να τον τιμάμε για πάντα.
Ο Γιάννης Σακελλαρίου γεννήθηκε στα Βίλλια της Αττικής και ήταν μοναχογιός. Πρώτος μαθητής στο σχολείο, πρώτος μαθητής και αρχηγός στην Σχολή Ικάρων. Είναι ο πρώτος αεροπόρος της Σχολής που εκπαιδεύεται στα καταδιωκτικά. Είναι ο πρώτος αεροπόρος που έδωσε το παρόν στον πόλεμο του 1940. Είναι ο πρώτος αεροπόρος που έπεσε μαχόμενος υπερασπίζοντας την πατρίδα.
Παντού πρώτος όπως πρώτοι είναι οι ήρωες.
Στις 2 Νοεμβρίου 1940 πέφτει, μετά από έναν άνισο αγώνα με τέσσερα ιταλικά αεροπλάνα, στην περιοχή της Μονής των Πατέρων. Οι κάτοικοι των Κουτρουλάδων παίρνουν το άψυχο κορμί του και το ενταφιάζουν στο κοινοτικό μικρό κοιμητήριο. Για να τον έχουν μαζί τους. Για πάντα.
Το 1953 αποφασίζουν να δώσουν στο χωριό τους το όνομά του. Σακελλαρικό
Για να μείνει αθάνατος στην ιστορία.
Στις 3 Νοεμβρίου, την επόμενη του θανάτου του οι ανταποκριτές των αγγλικών και αμερικανικών πρακτορείων ειδήσεων γράφουν με θαυμασμό για τον Έλληνα Ίκαρο.
Ο πατέρας του στο άκουσμα του θλιβερού μαντάτου για τον μοναχογιό του, δεν έκλαψε. Περήφανος για τον Γιάννη γράφει αυτούς τους στίχους:
«Ψηλά από τα Γιάννινα φωνή αγγέλου φθάνει
ετοίμασε πατέρα μου το δάφνινο στεφάνι
τις αδελφές μου φίλησε της μάνας μου το χέρι
στάσου στη θέση μου πιστός στο κάθε θέλημά τους
και πέστης υπερήφανη πρώτη αυτή να ξέρει
πως η άλλη μάνα, η Ελλάς με κράτησε κοντά της».
Στις 25 Αυγούστου του 1990 η Αδελφότητα Σακελλαριωτών τίμησε τον ήρωα με την αποκάλυψη της προτομής του στο σχολείο του χωριού. Σε μια εκδήλωση που τίμησαν με την παρουσία τους πολλοί επίσημοι και κάτοικοι των γύρω χωριών καθώς και του δήμου Βιλλίων.
Ο Γιάννης Σακελλαρίου γεννήθηκε στα Βίλλια της Αττικής και ήταν μοναχογιός. Πρώτος μαθητής στο σχολείο, πρώτος μαθητής και αρχηγός στην Σχολή Ικάρων. Είναι ο πρώτος αεροπόρος της Σχολής που εκπαιδεύεται στα καταδιωκτικά. Είναι ο πρώτος αεροπόρος που έδωσε το παρόν στον πόλεμο του 1940. Είναι ο πρώτος αεροπόρος που έπεσε μαχόμενος υπερασπίζοντας την πατρίδα.
Παντού πρώτος όπως πρώτοι είναι οι ήρωες.
Στις 2 Νοεμβρίου 1940 πέφτει, μετά από έναν άνισο αγώνα με τέσσερα ιταλικά αεροπλάνα, στην περιοχή της Μονής των Πατέρων. Οι κάτοικοι των Κουτρουλάδων παίρνουν το άψυχο κορμί του και το ενταφιάζουν στο κοινοτικό μικρό κοιμητήριο. Για να τον έχουν μαζί τους. Για πάντα.
Το 1953 αποφασίζουν να δώσουν στο χωριό τους το όνομά του. Σακελλαρικό
Για να μείνει αθάνατος στην ιστορία.
Στις 3 Νοεμβρίου, την επόμενη του θανάτου του οι ανταποκριτές των αγγλικών και αμερικανικών πρακτορείων ειδήσεων γράφουν με θαυμασμό για τον Έλληνα Ίκαρο.
Ο πατέρας του στο άκουσμα του θλιβερού μαντάτου για τον μοναχογιό του, δεν έκλαψε. Περήφανος για τον Γιάννη γράφει αυτούς τους στίχους:
«Ψηλά από τα Γιάννινα φωνή αγγέλου φθάνει
ετοίμασε πατέρα μου το δάφνινο στεφάνι
τις αδελφές μου φίλησε της μάνας μου το χέρι
στάσου στη θέση μου πιστός στο κάθε θέλημά τους
και πέστης υπερήφανη πρώτη αυτή να ξέρει
πως η άλλη μάνα, η Ελλάς με κράτησε κοντά της».
Στις 25 Αυγούστου του 1990 η Αδελφότητα Σακελλαριωτών τίμησε τον ήρωα με την αποκάλυψη της προτομής του στο σχολείο του χωριού. Σε μια εκδήλωση που τίμησαν με την παρουσία τους πολλοί επίσημοι και κάτοικοι των γύρω χωριών καθώς και του δήμου Βιλλίων.
Ανάμεσά τους και η ανιψιά του υποσμηναγού Ιωάννη Σακελλαρίου, Ιωάννα Πετροπούλου το γένος Σακελλαρίου
Γεφύρι στη Μπριάμινα στο Σακελλαρικό Ιωαννίνων
Πέτρινο μονότοξο γεφύρι, έξω από το Σακελλαρικό. Βρίσκεται στη περιοχή της Μπριάμινας, θαμμένο σήμερα κάτω από την άσφαλτο του οδικού δικτύου.
Οδηγίες Πρόσβασης:
Κατεβαίνοντας από το Σακελλαρικό προς τον Καλαμά θα το συαντήσουμε κάτω απο την τσιμεντογέφυρα που γεφυρώνει το ρέμα της Μπριάμινας.
Ποταμός:
Θύαμις (Καλαμάς). Συντεταγμένες:N 39° 45΄29,2΄΄ E 020° 37΄44,8΄΄. Υψόμετρο:278. Μορφή:Μονότοξο. Κατάσταση: Καλή
Στοιχεία: Παλιότερα υπήρχε εκεί η ομώνυμη πηγή απ' όπου έπαιρναν νερό τα χωριά της Ζίτσας.
Το καμπαναριό στο Σακελλαρικό
Το καμπαναριό στο Σακελλαρικό (Κουτρολάδες) έγινε το έτος 1924 από τον συγχωριανό μας Περικλή Νικ. Σταματιάδη.
Μονή Πατέρων Λίθινου, Ζίτσα Ιωαννίνων, δίπλα στο Σακελλαρικό
Είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και βρίσκεται απέναντι από το χωριό Λίθινο σε πλάτωμα χαμηλού λόφου, σε υψόμετρο 400 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας και χτισμένη σε δάσος με αιωνόβιες βαλανιδιές, το οποίο δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει ενώ απέχει 5 χιλιόμετρα από την Ζίτσα.
Σύμφωνα με μαρτυρίες η Μονή ιδρύθηκε αρχικά στην αριστερή όχθη του Καλαμά, στη θέση που σώζεται σήμερα το παρεκκλήσι του Αγ. Αθανασίου, στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην απέναντι όχθη κοντά στο Θεογέφυρο, στη θέση του ναού Αγ. Νικολάου. Μαζί με το Θεογέφυρο αποτελούν τα πιο βασικά μνημεία της περιοχής και φυσικά τα πιο ενδιαφέροντα ενώ πήρξε στην μακρόχρονη ιστορία του, ένα από τα πιο πλούσια μοναστήρια της Ηπείρου και μαζί μ΄ αυτό του Προφήτη Ηλία, από τα πιο μεγάλα, μάλιστα οι ιστορικοί αναφέρουν ότι το μοναστήρι των Πατέρων ήταν πιο πλούσιο και πιο μεγάλο απ΄ αυτό του Προφήτη Ηλία στην Ζίτσα. Άλλωστε η σημαντικότητά του αυτή δικαιολογείται και από το γεγονός ότι πολλοί ιστορικοί, γεωγράφοι, περιηγητές αναφέρονται σ΄ αυτό. Η σημερινή μορφή της Μονής είναι αποτέλεσμα πολλών επεμβάσεων, προσθηκών και ανακαινίσεων διαφόρων εποχών που οφείλονται σε λειτουργικές ανάγκες, πολεμικές συγκρούσεις ή και στα φιλόδοξα σχέδια των μοναχών του.
Η Μονή ιδρύθηκε πιθανόν το 16ο αιώνα. Περιβάλλεται από δύο περιβόλους με έντονο φρουριακό χαρακτήρα που σώζονται σήμερα σε ερειπώδη κατάσταση. Τα διώροφα, ερειπωμένα συγκροτήματα κελιών και οι βοηθητικοί χώροι κτίσθηκαν σε διάφορες εποχές. Τα κελιά της δυτικής πτέρυγας έγιναν το 1848, σύμφωνα με πλίνθινη επιγραφή. Παλαιότερο θεωρείται το νότιο συγκρότημα. Το κωδωνοστάσιο βρίσκεται ανατολικά του Καθολικού και κτίσθηκε το 1850. Η πρόσβαση στη Μονή γίνεται από τη δυτική πλευρά και η είσοδος διαμορφώνεται με τοξωτό πλαίσιο. Το καθολικό κτίστηκε πιθανόν το 1590, σύμφωνα με εντοιχισμένη επιγραφή στο νότιο τοίχο του ναού. Στο αρχιτεκτονικό του σχέδιο συνδυάζονται με τον τετρακιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο με πλάγιους χορούς. Υπάρχει επίσης νάρθηκας ενιαίος με τον κυρίως ναό και μεταγενέστερος εξωνάρθηκας.
Στο εσωτερικό οι τοιχογραφίες σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση. Το 1631 αγιογραφήθηκε ο τρούλος του καθολικού με δαπάνη των ιερομονάχων Καλλίστου και Σταύρου και πιθανόν την ίδια χρονιά ή λίγο αργότερα ολοκληρώθηκε η αγιογράφηση του υπόλοιπου ναού. Το 1676 επισκευάσθηκε η καμάρα πιθανόν και η στέγη από τον "κυρ Λεοντάρη", σύμφωνα με χάραγμα. Οι τοιχογραφίες του τρούλου και του Ιερού αποδίδονται στον ζωγράφο Μιχαήλ από το Λινοτόπι της Καστοριάς ο οποίος έχει εικονογραφήσει μια σειρά σημαντικών εκκλησιαστικών μνημείων στην Ηπειρο όπως ο Αγιος Νικόλαος στη Βίτσα και ο Αγος Μηνάς στο Μονοδένδρι.
Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι επιχρυσωμένο και χρονολογείται στο 17ο αιώνα. Τα αποστολικά ζωγραφίστηκαν το 1680 από το Ζιτσαίο ζωγράφο Δημήτριο επί ηγουμενίας Φιλοθέου. Οι περισσότερες δεσποτικές εικόνες είναι έργα του 1857. Οι παλαιότερες σημαντικές εικόνες της Μονής και τα βημόθυρα φυλάσσονται σήμερα στο παρεκκλήσι του Μητροπολιτικού μεγάρου. Ο Λαμπρίδης στα ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ υποστηρίζει πως αρχικά η έδρα της Μονής ήταν δεξιά του Καλαμά, στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. Άγνωστο πότε, η έδρα της Μονής μεταφέρεται στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, δίπλα στο Θεογέφυρο και το 1668 μεταφέρεται στην θέση που βρίσκεται σήμερα. Συγκεκριμένα στο βιβλίο του ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ τεύχος έκτον ΙΕΡΑ ΕΝ ΗΠΕΙΡΩ ΣΚΗΝΩΜΑΤΑ ΕΞ ΑΛΛΟΔΑΠΗΣ ΔΩΡΕΩΝ ΤΥΧΟΝΤΑ σημειώνει: «..Η δε των Πατέρων παραποτάμιος ούσα απέναντι από του χωρίου Λιθίνου και επί βράχου πετρώδους. Έκειτο δε αύτη κατ΄ αρχάς μεν εις την δεξιάν όχθην του θυάμιδος, ένθα και παρεκκλήσιον του Άγιου Αθανασίου σώζεται. Εκείθεν δε μετετέθη επί του Θεογεφύρου, ένθα και ναός Αγίου Νικολάου υπάρχει, τω δε 1668 όπου και νυν παρ΄ αρχαιότατα ασκητήρια εκτίσθει...»
Σύμφωνα λοιπόν με αυτές τις δύο μαρτυρίες η έδρα της Μονής δεν ήταν από την αρχή στην σημερινή θέση όπου βρίσκεται ο ναός. Ωστόσο από επιγραφή που βρέθηκε πάνω από την κύρια είσοδο του ναού, στο εσωτερικό μέρος, όπως την κατέγραψε ο Χρήστος Σούλης στο βιβλίο του «Επιγραφαί και ενθυμήσεις Ηπερωτικαί» μαθαίνουμε πως το καθολικό του μοναστηριού θεμελιώθηκε στα 1590.
Πάντως μελέτη της 8ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων η οποία συνετάγει το 1992 και αφορά το μοναστήρι, σημειώνει ότι ο ναός του Αγίου Νικολάου έχει δεχθεί πρόσφατα κακότεχνες επισκευές, κάτω από τις οποίες διακρίνεται η πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιία, σημαντικό στοιχείο για την χρονολόγηση του ναού την υστεροβυζαντινή εποχή. Δηλαδή μετά το 1204.
Είναι προφανές ότι ο ναός του Αγίου Νικολάου είχε κατά το παρελθόν υποστεί διαδοχικές καταστροφές. Η θέση του δίπλα στο Θεογέφυρο δικαιολογεί την εκτίμηση αυτή, αφού το γεφύρι ήταν στρατηγικής σημασίας και σε κάθε εξέγερση αποτελούσε τον προμαχώνα των επαναστατών. Μια από τις εξεγέρσεις αυτές ήταν το 1854, όταν στο Θεογέφυρο οχυρώθηκε ο γνωστός στην αθηναϊκήν κοινωνία φαρμακοποιός Βασίλειος Βιδεβής. Με την κατάπνιξη αυτής της επαναστατικής απόπειρας, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου καταστρέφεται για να επισκευαστεί λίγο πριν το 1895.
Σχετικά τώρα με την πληροφορία που μας δίνει ο Λαμπρίδης για την αρχική έδρα του μοναστηριού στον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου, η μελέτη της 8ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων διευκρινίζει: «...Οι μαρτυρίες του Λαμπρίδη για την αρχική φάση της Μονής δεν είναι δυνατόν σήμερα να επιβεβαιωθούν, αφού ο ναίσκος του Αγίου Αθανασίου έχει επισκευασθεί...» Αυτό σημαίνει ότι μετά την επισκευή του δεν υπάρχουν πια τα στοιχεία εκείνα που θα βοηθούσαν τον επιστήμονα να σχηματίσει άποψη για αλήθεια των λεγομένων του Λαμπρίδη.
Ασκηταριά
Ο Βασίλειος Οικονόμου μάλιστα σημειώνει ότι οι ασκητές, μόλις έβλεπαν από μακριά κάποιον να έρχεται, έτρεχαν να κρυφτούνε: «...Οι οικείοι τους πήγαιναν μια φορά την εβδομάδα ψωμί και κανά ξερό προσφάγι, δεν το έδιναν δε στους ίδιους, γιατί αυτοί μόλις τους έβλεπαν από μακριά φρόντιζαν να κρυφτούν, αλλά κρεμούσαν το σακούλι με το περιεχόμενο σε κανά δέντρο κοντά στην είσοδο της σπηλιάς. Ήταν τόση η περιφρόνηση και η αποστροφή τους προς τα εγκόσμια ώστε απαρνιόταν και τα προσφιλέστερά τους πρόσωπα κι ούτε να τ΄ αντικρίσουν ακόμη ήθελαν...»
Για την ύπαρξη ασκητών στην περιοχή, γράφει και ο Λαμπρίδης, στην περιγραφή του για την τοποθεσία όπου κτίσθηκε η Μονή των Πατέρων: «...πάρ΄ αρχαιότατα ασκητήρια εκτίσθη...»
Για την ύπαρξη ασκητών στην περιοχή, γράφει και ο Λαμπρίδης, στην περιγραφή του για την τοποθεσία όπου κτίσθηκε η Μονή των Πατέρων: «...πάρ΄ αρχαιότατα ασκητήρια εκτίσθη...»
Από τους δεκάδες ασκητές που έζησαν στις σπηλιές δίπλα στο μοναστήρι, πιο γνωστοί ήταν ο Δαυίδ, ο Δαμιανός και ο Παρθένιος. Τα ονόματά τους έγιναν γνωστά κι έμειναν στην ιστορία, από μια επιστολή την οποία έστειλαν στον τότε μητροπολίτη Ιωαννίνων Κλήμεντα, με την οποία ζητούσαν να παρέμβει έτσι ώστε οι γυναίκες να πάψουν πια να χρησιμοποιούν το ψιμύθιο (ψιμύθιο σημαίνει βάψιμο). Για να ολοκληρώσουμε το κεφάλαιο που αναφέρεται στην κατοίκηση της ευρύτερης περιοχής του μοναστηριού από ασκητές να πω πως τα ασκηταριά υπήρχαν μέχρι το 1850 μ.χ. οπότε και τελευταίος «κάτοικος» τους ήταν ένας Ζιτσαίος ονόματι Κατσουλίδης.
Πλούσια Μονή
Ο Αθανάσιος Ψαλίδας στο βιβλίο του ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΑΛΒΑΝΙΑΣ στην σελίδα 61 σημειώνει: «...Μεγάλα δε μοναστήρια εις την επαρχίαν των Ιωαννίνων είναι του Προφήτη Ηλιού στην Ζήτζαν, των Πατέρων, της Βελλάς, το Ντουρούτι και καθεξής..»
Ο Αραβαντινός στην Χρονογραφία της Ηπείρου κάνοντας αναφορά στην σημαντικότητα του μοναστηριού τονίζει: «...Ούτοι (οι ασκητές) δια της ως είρηται αρετής των προμήθευσαν ικανήν περιουσίαν κτηματικήν επιτοπίως και κατά καιρόν αποδημούντες τινές αυτών εις Δακίαν, προσεκτήσαντο ικανά αφιερωματικά κτήματα...» «...Ήτο πλουσιωτέρα της (Μονής) του Προφήτη Ηλιού και είχε λαμπράν βιβλιοθήκην, πλούσιαν εις χειρόγραφα και επί μεμβράνης, εκκλησιαστικά ως επί το πλείστον και άλλα, τα οποία δυστυχώς μετά την παρακμήν διηρπάγησαν...»
Ο Ιωάννης Λαμπρίδης στα ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ καταγράφει τα περιουσιακά στοιχεία που είχε το Μοναστήρι τόσο στην Βλαχία όσο και στην Ρωσία. «...Υπέρ της Μονής Πατέρων ο ηγεμών τους Ουγγροβλαχίας Ματθαίος Βασσαράβας και όχι ο πεθερός αυτού Σερμπάν Βόδας ο Α΄, όπως σημειώνεται σε κάποιο εθνικό βλάχικο ημερολόγιο, σε κεντρικό δρόμο του Βουκουρεστίου και δίπλα στην Ρωσική πρεσβεία, ανήγειρε το 1635 Μονή αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Έκτισε δε γύρω από αυτή εργαστήρια, και δωμάτια, αφήνοντας μεγάλη πλατεία μετά κήπου σ΄ ένα κατηφορικό μέρος του οικοπέδου. Η Μονή αυτή ΣΑΡΑΝΤΑΡΙΟΝ απεκλήθη, διότι ο ιδρυτής της είχε στο μεταξύ ανεγείρει ήδη 39 ακόμη σε διάφορα άλλα μέρη της Βλαχίας. Ο ναός αυτός ανακαινίστηκε το 1861 και αριθμούσε πολλά τιμαλφή. Μεταξύ αυτών κι ένα ευαγγέλιο αργυροκέντητο με επιχρυσωμένη πλάκα. Ήταν σημειωμένο πάνω σ΄ αυτό το έτος 1695 και το όνομα του δωρητού Σερμπάν προς ανάμνησην της συζύγου του Ελένης Πάπεϊ, Ελληνίδα στην καταγωγή. Στο ναό του μετοχίου τούτου ετελούντο αι θρησκευτικαί τελεταί της Ρωσίας, εψάλλοντο οι δοξολογίες, εστέφοντο οι άρχοντες και εκκλησιαζόταν οι ηγεμόνες, ιδιαίτερα δε κατά την επέτειο της Μονής ».
Σύμφωνα πάντα με τον Λαμπρίδη τα 17 γεώργια του Σαρανταρίου βρισκόταν στις εξής επαρχίες της Βλαχίας: Έξη στο νομό Ιλφόβ, τέσσερα στο νομό της Βλάσκας, δύο στο νομό Πράχοβας και ανά ένα στους νομούς Βουζαίου, Ιβαίλας, Τελεορμάν, Γιαλομίτσας και Διμποβίτσας.
Η Αμαλία Παπασταύρου κάνοντας λόγο για το Σαραντάριο υπογραμμίζει: «...Το δε της Μονής των Πατέρων Σαραντάριον είναι και σήμερον ως και πριν ο καθεδρικός ναός της πρωτεύουσας της Ρουμανίας...»
Ο Ν. Jorga στο βιβλίο του Fundatiunice domnilor Romani in Epir, αναφέρει: «Ούτω η Μονή Πατέρων (SFINTILOR PARINTI) είχε μετόχια εν Βουκουρεστίω την εκκλησίαν SARINDAR του ηγεμόνος ΜATEI BASARAB η οποία απετέλει το κόσμημα της Ρουμανικής πρωτευούσης, την εκκλησία ΒALAMUGIJFLON και την μονήν MISLEA».
Σε ότι αφορά την ίδρυση του συγκεκριμένου μοναστηριού, υπάρχει και μια άλλη πληροφορία την οποία σημειώνει στο βιβλίο του «Ιερά Μονή Ταξιαρχών Γκούρας» ο Βασίλειος Δήμου, σύμφωνα με την οποία η Μίσλα ανεγέρθηκε το 1772. Στοιχείο το οποίο μνημονεύεται στην κατάσταση «δια τινά Ρουμελιωτικά Μοναστήρια» η οποία συντάχθηκε το 1863 και περιλαμβάνεται στο έργο του Μ. Καραβοκυρού στο βιβλίο του για το «Μοναστηριακόν Ζήτημα» σελίδες 14-15. Ο ίδιος καταγράφει στα περιουσιακά στοιχεία τόσο της Μονής Πατέρων όσο και του Προφήτη Ηλία το μετόχιο του Αγίου Ιωάννου το οποίο ιδρύθηκε το 1647 από τον Ανθ. Λογοθέτη και τον αδελφό του Δημήτριο. Το μετόχιο αυτό, βρισκόμενο επίσης στην Βλαχία, επεκτάθηκε από τον Κωνσταντίνο Βασσαράβα, ηγεμόνα του Βραγκοβάνου και ανακαινίσθηκε το 1820 από τον Ζήση Καραπάνο η καταγωγή του οποίου ήταν από την Κόνιτσα και το οποίο, όπως μας πληροφορεί ο Ν. Jorga, δεν υπάρχει σήμερα.
Ο Βασίλειος Οικονόμου υποστηρίζει ότι το Σαραντάριο ανήκε στην αποκλειστική κυριότητα της Μονής των Πατέρων ενώ τα υπόλοιπα τρία ήταν συνιδιόκτητα με το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία.
Οι επιστολές αυτές, μας πληροφορεί η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, φυλάσσονται σήμερα στο αρχείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας και αναφέρονται στα μετόχια Σαραντάριον και Μίσλαν, που βρίσκονται, όπως υποστηρίζει η υπηρεσία και τα δύο στο Βουκουρέστι.
Ακόμη και ο τσάρος Αλέξιος Μιχαήλοβιτς, όπως και ο Ρώσος Πατριάρχης Νίκων, αφιέρωσαν για την ψυχική τους σωτηρία, χρήματα και κτήματα. Είναι γνωστό ότι ο τσάρος Αλέξανδρος με χρυσόβουλο (αυτοκρατορική έγγραφη διαταγή) του 1753 επιχορηγούσε αρκετές μονές στην Ήπειρο. Μάλιστα, όπως εκτιμά η 8η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, στην επιχορηγία αυτή στηρίχθηκε ο αρχιμανδρίτης και ηγούμενος της Μονής Κλήμης, ο οποίος το 1848 ανακαίνισε τα κελιά της Μονής, κτίζοντας μια σειρά νέων, τα ερείπια των οποίων σώζονται και είναι ορατά μέχρι σήμερα. Και αυτό ως ένα βαθμό είναι σωστό. Λέω ως ένα βαθμό γιατί τα εν λόγω μετόχια ανήκαν πολλά χρόνια πριν στη Μονή Πατέρων και δεν αφιερώθηκαν το 1848, οπότε και έγιναν οι εργασίες συντήρησης και επέκτασης του μοναστηριού από τον Κλήμεντα.
Το Μοναστήρι των Πατέρων, προσθέτει ο Βασίλειος Οικονόμου, εκτός από τα περιουσιακά του στοιχεία στην Βλαχία και την Ρωσία, είχε τεράστια έκταση γύρω απ΄ αυτό. Μια έκταση που άρχιζε από το Θεογέφυρο και κατέληγε στην πηγή Τριάμινα, κάτω από το Σακελλαρικό. Η έκταση αυτή είναι σχεδόν πεδινή και σε ένα μεγάλο μέρος της τα χωράφια που υπάρχουν ήταν σχεδόν ποτιστικά. Υπήρχαν πολλά λιβάδια, αρκετά στρέμματα ελαιώνες και αμπελώνες. Η υπόλοιπη έκταση ήταν πετρώδης και καλυπτόταν από πυκνό δάσος πουρναριών. Και το Λίθινο για ένα χρονικό διάστημα ήταν ιδιοκτησία του μοναστηριού. Το αγόρασε από τούρκους αγάδες που το κατείχαν.
Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς το μέγεθος της τεράστιας περιουσίας που είχε η Μονή όταν βρισκόταν στην ακμή της. Με βάση αυτά τα περιουσιακά στοιχεία, τα ετήσια έσοδά της ήταν τεράστια. Εκτός όμως από την μεγάλη, υλική, περιουσία και συνεισφορά του, το μοναστήρι ήταν και πνευματικό κέντρο της περιοχής. Μαζί με το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία. Βοηθούσε ποικιλοτρόπως τους κατοίκους της περιοχής. Μάλιστα συνχρηματοδότησε με το παραπάνω μοναστήρι στα 1858 την ανέγερση κτιρίου στην Ζίτσα, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως δημοτικό σχολείο. Το κτίριο ανηγέρθηκε δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στο κέντρο του μεγάλου μαχαλά, όπως αναφέρουν οι ιστορικοί. Το σχολείο αυτό επονομάστηκε ΔΑΣΚΑΛΙΟ. Δίδαξαν πρώτα εκεί κάποιος με το επίθετο Σιδέρης και κάποιος με το όνομα Νικόλαος. Ακόμη και σήμερα είναι γνωστή η τοποθεσία αυτή στην Ζίτσα με το όνομα «Δασκαλιό». Το γεγονός της συνχρηματοδότησης των δύο μοναστηριών για την ανέγερση του δημοτικού σχολείου στην Ζίτσα, αναφέρουν και οι δύο ιστορικοί που έγραψαν για την ιστορία του χωριού. Ο Εμμανουήλ Γεωργιάδης και η Αμαλία Παπασταύρου.
Τα Μοναστήρια-Μετόχια της Βλαχιάς
Στο πνεύμα αυτό της εποχής κινήθηκαν κάποιοι πλούσιοι και κάποιοι ηγεμόνες στις περιοχές της Βλαχία και της Μολδαβίας. Πολύ δε περισσότερο κάποιοι Έλληνες Χριστιανοί που είχαν εγκατασταθεί εκεί και οι οποίοι προέβησαν στην ανέγερση πολλών εκκλησιών και μοναστηριών τα οποία στην συνέχεια αφιέρωναν εις τους Αγίους Τόπους. Άγιοι τόποι ονομαζόταν τότε οι τέσσερις έδρες ορθόδοξων πατριαρχείων: Της Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων, καθώς και πολλά εκκλησιαστικά σωματεία ελληνικής εθνικότητας στις τουρκοκρατούμενες περιοχές.
Ιδιαίτερα από τον ΙΕ αιώνα τα Ορθόδοξα Πατριαρχεία της Ανατολής, απέκτησαν στην Βλαχία και την Μολδαβία μεγάλο αριθμό μοναστηριών και εκκλησιών. Τα ιερά αυτά ιδρύματα στηριζόταν σε ειδικές πράξεις αφιερώσεως και ονομαζόταν ως εκ τούτου «αφιερωματικαί μοναί». Τα δε αφιερωματικά έγγραφα έγραφαν σαφώς τον σκοπό της ιδρύσεως και της αφιέρωσης. Σύμφωνα με τα αφιερωματικά έγγραφα η διοίκηση των Γραικικών Μοναστηριών ήταν εμπιστευμένη στους Έλληνες ηγούμενους οι οποίοι όφειλαν να τηρούν όλες τις καθορισμένες από τους κτήτορες μοναστηριακές διατάξεις. Ο τρόπος διοίκησης των μοναστηριών το πρώτο χρονικό διάστημα ήταν σωστός. Δεν βοηθούσαν μόνον τις Μονές που βρισκόταν στην Ελλάδα αλλά, πολλές φορές βοηθούσαν ηθικά και οικονομικά το Ρουμανικό κράτος. Για τον λόγο αυτό οι κατά καιρούς ηγεμόνες σεβάστηκαν τα δίκαια των μοναστηριών και με επίσημα έγγραφα επικύρωσαν τις περιουσίες αυτών, χωρίς να αναμειχθούν τα πρώτα τετρακόσια χρόνια στην διαχείριση των Γραικομοναστηριακών κτημάτων.
Το δεύτερο στοιχείο που θα πρέπει να κρατήσουμε από την παραπάνω εξέλιξη, έχει να κάνει με τον διορισμό ηγουμένου στην Μίσλα. Ένας διορισμός που έγινε με πλαστά έγγραφα, όπως καταγγέλλει στις επιστολές του ο ηγούμενος της Μονής Πατέρων Κλήμης.
Έτσι λοιπόν το μοναστήρι αποκτά σιγά - σιγά περιουσία. Γίνεται ένα από τα πιο πλούσια στην Ήπειρο με σημαντική θρησκευτική, πνευματική και οικονομική συνεισφορά για την ευρύτερη περιοχή. Αυτό όμως δεν συμβαίνει καθ΄ όλη την ιστορική του διαδρομή. Υπήρχαν χρονικά διαστήματα στα οποία η Μονή αντιμετωπίζει μεγάλα οικονομικά προβλήματα. Και αυτό γιατί βρέθηκαν, δυστυχώς, ηγούμενοι οι οποίοι κάθε άλλο παρά διακρινόταν για την ιεροσύνη τους. Κάτι ανάλογο συνέβαινε και στα μετόχια: «...Υπήρξαν σποραδικά περίοδοι που οι ηγούμενοι των μετοχίων αυτών ήσαν ασυνείδητοι, κοσμικοί και σπάταλοι. Δεν πειθαρχούσαν στις διαταγές των ηγουμένων του Αηλιά και των Πατέρων, όπως είχαν καθήκον, αλλά σπαταλούσαν τα εισοδήματά τους για ιδιωτικούς σκοπούς...» αναφέρει ο Βασίλειος Οικονόμου και προσθέτει: «Τούτο συνέβη περί τα 1759 και 1797 οπότε τα δύο αυτά μοναστήρια, υπέφεραν οικονομικά, χρεώθηκαν και φυτοζωούσαν...»
Γύρω στα 1828 γίνεται μια προσπάθεια να αντιμετωπισθεί το μεγάλο πρόβλημα. Υπήρξε η εκτίμηση ότι το κακό φαινόμενο της κακοδιαχείρισης, θα μπορούσε, αν όχι να εκμηδενισθεί τουλάχιστον να περιορισθεί, με την καθιέρωση ελέγχου στον τρόπο διορισμού των ηγουμένων στα μετόχια. Ο Βασίλειος Δήμου στην διατριβή του με τίτλο Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΓΚΟΥΡΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΙΣ ΒΛΑΧΙΑΝ ΜΕΤΟΧΙΑ ΑΥΤΗΣ ΒΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΕΩΣ, η οποία δημοσιεύτηκε το 1983, στην σελίδα 255 και στο κεφάλαιο που κάνει λόγο για την διοίκηση και την διαχείριση των μοναστηριακών μετοχίων υπό των ηγουμένων αυτών, σημειώνει σχετικά με την διαδικασία ορισμού των ηγουμένων στα μετόχια της Βλαχίας: «...Δια τούτο οι ηγούμενοι των Μοναστηριακών μετοχίων εγένοντο το πρώτον γνωστοί εις το Οικουμενικόν Πατριαρχείον, επεκυρώνετο υπ' αυτού η ηγουμενία των και εν συνεχεία εφοδιαζόμενοι δια των προς τούτο απαιτουμενων συστατικών γραμμάτων απήρχοντο εις την Βλαχίαν, όπου ανελάμβανον την ηγουμενίαν και διοίκησιν των Ιερών Μοναστηρίων...»
Αυτό δυστυχώς το μέτρο δεν αλλάζει τα πράγματα σε ότι αφορά την κακοδιαχείριση των περιουσιών στην Βλαχία. Το φαινόμενο συνεχίστηκε και μετά την παρέμβαση του Πατριαρχείου για την επικύρωση του ηγουμένου. Αν και σε μερικές περιπτώσεις περιεπλάκει περισσότερο, όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια. Περιεπλάκει γιατί το Πατριαρχείο δεν στάθηκε μόνο στην εγγύηση. Ήθελε να επιβάλει και τους δικούς του ανθρώπους-καλογέρους, όπως συνέβη στο μετόχιο Μίσλας της Μονής Πατέρων.
Ο Αθανάσιος Ψαλίδας στην ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΑΛΒΑΝΙΑΣ αφού χαρακτηρίζει τα δύο μοναστήρια μεγάλα και πλούσια υπογραμμίζει: «Αλλά τι ωφελούν το Γένος, όπου κατατρώγουν τόσα εισοδήματα πολλά ολίγοι καλόγηροι αμαθείς και κακότροποι;» Είναι γραμμένο ότι κάποιος παπα-Στέργιος από το Τσερνέση, (Ελατοχώρι Ζαγορίου σήμερα) μέχρι και λαμπάδες από το ιερό σκήνωμα του Σαρανταρίου έκλεψε.
Το έτος 1757 η κατάσταση έφθασε στο απροχώρητο. Τα δύο μοναστήρια κινδύνευαν άμεσα από τα χρέη τους και τις υποχρεώσεις τους. Τα μετόχια στην Βλαχία και την Ρωσία, έπαψαν να στέλνουν οικονομική ενίσχυση κατασπαταλώντας την περιουσία. Βρέθηκαν έτσι σε αδιέξοδο. Ζήτησαν τότε την βοήθεια των Ιωαννιτών. Αυτοί για να τα συνδράμουν, υποχρέωσαν και τα δύο μοναστήρια με Πατριαρχικό σιγίλιο (είδος συμβολαίου), να βοηθήσουν οικονομικά την σχολή Γκιούμα που λειτουργούσε στα Γιάννινα, όταν, μετά την παρέμβασή τους, λύνονταν τα προβλήματα και θα ερχόταν πάλι, κανονικά η οικονομικά βοήθεια από τα μετόχια της Βλαχίας. Οι Ιωαννίτες έχοντας δύναμη και πολλές γνωριμίες, μερίμνησαν να εκδοθούν τα σιγίλια, απήλλαξαν αυτές από τα χρέη τους και στην συνέχεια ενήργησαν για την αποκατάσταση της τακτικής οικονομικής ενίσχυσης των μονών, από τα έσοδα των μετοχίων που είχαν στην Βλαχία. Προσωρινά τα πράγματα διορθώθηκαν. Έγιναν οι απαραίτητες ενέργειες και τα χρήματα από τα μετόχια άρχισαν να φθάνουν και πάλι κανονικά στα δύο μοναστήρια. Όμως από τα ποσά αυτά ήταν πια υποχρεωμένοι να δίνουν ένα μέρος υπέρ της σχολής Γκιούμα στα Γιάννινα. Μια σχολή που είχε ιδρυθεί το 1676 μ.χ. και είχε ονομαστεί «η πρώτη σχολή των Ιωαννίνων» εξ αιτίας των πολλών χρημάτων που άφησε για την λειτουργία της ο γιαννιώτης έμπορος στην Βενετία Εμμανουήλ Γκιούμας, όπως αναφέρει στον βιβλίο του για την Ζωσιμαία Σχολή ο Σπύρος Εργολάβος. Το κακό όμως δεν σταματάει ολότελα. Κατά καιρούς κάποιοι ηγούμενοι παρακρατούσαν και κατασπαταλούσαν την περιουσία του μοναστηριού. Από το έτος 1828 και μετά, το κακό παράγινε.
Σημειώνει για την συγκεκριμένη χρονική περίοδο ο Λαμπρίδης: «...Επειδή οι υποτακτικοί στην Βλαχία καταπατούσαν από το 1828 και μετά πολύ περισσότερο τις υποχρεώσεις τους προς τις κυριαρχούσες μονές, παρά την Ζίτσαν, στέλνοντας μόνον θυμιατήρια, μερικά σκεύη, άμφια και μερικούς ημίονους, με την προτροπή του μητροπολίτη Βενέδικτου, οι ηγούμενοι των μοναστηριών και οι Ιωαννίτες, (οι οποίοι, όπως αναφέραμε, από το 1757 μ.χ. ακόμη, ήταν ουσιαστικά «συνεταίροι» στα χρήματα που ερχόταν από την Βλαχία, για τους λόγους που έχω εξηγήσει πιο πάνω), ζήτησαν την βοήθεια του Αλέξιου Παπάζογλου από το Ζαγόρι για να θεραπεύσουν το κακό...».
Από τις επιστολές του Κλήμεντα δεν προκύπτει ότι η Μονή Πατέρων βοηθήθηκε από τον Ζαγορίσιο Παπάζογλου. Αντίθετα τέτοιο όνομα δεν αναφέρεται πουθενά. Αναφέρονται ονόματα άλλων αρχόντων, όπως για παράδειγμα του Κωνσταντίνου Μπρούζου από το Καπέσοβο Ζαγορίου, που διέμεινε στην Κωνσταντινούπολη ήταν τραπεζίτης είχε υψηλές γνωριμίες και από τον οποίο ζητήθηκε η βοήθεια εκ μέρους του μοναστηριού. Μη έχοντας και πάλι άλλη επιλογή οι δύο μονές, συνεχίζει ο Λαμπρίδης, δέχτηκαν υποχρεωτικά την πρόταση. Τα έσοδα αυξήθηκαν κατακόρυφα, έστω και αν τα δύο μοναστήρια έπρεπε να δίνουν τώρα μερίδιο τόσο στους Ιωαννίτες για την σχολή Γκιούμα, όσο και για το Ζαγόρι. Το 1832 από την εκμίσθωση των ακινήτων τα έσοδα των δύο μοναστηριών έφθασαν τα 10.000 φλωριά. Το 1856 έφθασαν τα 15.000 φλωριά και το 1862 τα 30.000 φλωριά το χρόνο.
Ντοκουμέντα από μιά χρονική περίοδο
Ντοκουμέντα από μιά χρονική περίοδο
Στο χρονικό διάστημα που το μοναστήρι βρισκόταν υπό την κατοχή των αλβανών η εκκλησία είχε μετατραπεί σε αποθήκη και αχυρώνα. «...Αυτόθι η εκκλησία του μοναστηριού είναι γιομάτη από ζαϊρέδες, βουτύρατα, τυριά κρασιά και του εξής. Έχει τέσσερα χρόνια χωρίς λειτουργία και χωρίς κερί καθόλου...»τονίζεται σε μια από τις επιστολές.
Άλλες πληροφορίες που βγαίνουν από τις επιστολές, έχουν να κάνουν με την διαχείριση κύρια του μετοχίου της Μίσλας. Από το 1808 ακόμη ο τότε ηγούμενος των Πατέρων Αγάπιος επισημαίνει σε επιστολή του: «...λαμβάνοντας το θάρρος να αναφέρω δια τον Κωνστάντιον Μισλιάνον οπού δεν έμεινεν εις την συμφωνίαν και υπόσχεσιν οπού είχαμε προς ημάς ο οποίος ου μόνον δεν έστειλε εις το εδώ μοναστήριον άρχι του νύν (έτους) ιδέ παραμικράν βοήθειαν ως υπόσχετο, αλλ΄ έτι κατακρατεί και το συμφωνηθέν (ποσό) ετησίως ικανών ετών προφασιζόμενος των τούτου αποστολήν και αναβολήν και αναβάλλει διαφόρως...» Πολύ απλά ο Αγάπιος καταγγέλει κάποιον Μισλιάνον επίτροπο, ηγούμενο ή διαχειριστή των μετοχίων (δεν το προσδιορίζει) ότι χρόνια έχει να στείλει το ετήσιο συμφωνηθέν ποσό. Και σαν να μην έφθανε αυτό, ο συγκεκριμένος (Μισλιάνος) προχώρησε και στην κατασκευή πλαστής σφραγίδας του μοναστηρίου των Πατέρων για να αποφεύγει τον έλεγχο. Να δούμε όμως και κάποιες ακόμη βασικές επισημάνσεις, από τις επιστολές που δημοσιεύουμε στην συνέχεια οι οποίες θα βοηθήσουν τον αναγνώστη στην κατανόηση του θέματος.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα κακής διαχείρισης - στο χρονικό διάστημα που αναφέρονται οι επιστολές - παρουσιαζόταν στο Μετόχιο της Μίσλας που βρισκόταν στην περιοχή Τζιώρας και ήταν αφιερωμένο στην Αγία Τριάδα, ενώ το μετόχια του Σαρανταρίου ήταν αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, όπως άλλωστε και η Μονή των Πατέρων. Ηγούμενος είχε τοποθετηθεί στην Μίσλα κάποιος παπα-Νικόλας χωρίς όμως να είχε την έγκριση της κυρίαρχης μονής, ο οποίος «...κατέτρωγε χρόνια την περιουσία του μοναστηρίου μας...» όπως αναφέρει σε πολλές επιστολές του ο Κλήμεντας. Μάλιστα ο Κλήμεντας υποστηρίζει ότι ο παπα - Νικόλας ορίστηκε ηγούμενος με πλαστά έγγραφα και αποφάσεις. «...εμείς δεν τον εγνωρίζομε και δεν τον θέλομε...» επιμένει σε κάθε επιστολή του ο Κλήμεντας. Ωστόσο φαίνεται πως ο παπα-Νικόλας είχε γερές πλάτες και η εκδίωξή του ήταν δύσκολη υπόθεση. Τελικά μέσα από τις επιστολές που βρήκαμε δεν μαθαίνουμε αν διώχτηκε η όχι από την Μίσλα.
Χρονικά η τοποθέτηση του παπα - Νικόλα στην Μίσλα συμπίπτει με την απόφαση του σουλτάνου να επιτρέψει την επιστροφή των ελλήνων μοναχών και την δυνατότητά τους να διοικήσουν και πάλι τα μοναστήρια στην Βλαχία. Θυμίζουμε ότι το 1821, με την έκρηξη της Ελληνικής επανάστασης, οι έλληνες καλόγεροι εκδιώχτηκαν, γιατί κατηγορήθηκαν ότι υποκινούν την εξέγερση. Επέστρεψαν όμως και πάλι στα 1827 με την έκδοση Χατί - Σερίφ (σουλτανικό διάταγμα).
Φαίνεται ότι με βάση αυτή την απόφαση, πιθανώς το Πατριαρχείο, ορίζει νέους ηγουμένους στα εν Βλαχία ευρισκόμενα μετόχια των ηπειρωτικών μονών, χωρίς να ερωτηθούν οι εδώ ηγούμενοι. Ένας ορισμός που γίνεται ...παράνομα, αφού δεν υπήρχε η έγκριση των κυρίαρχων μονών και η έκδοση του απαραίτητου συστατικού-εγκριτικού εγγράφου. Γι' αυτό ο Κλήμεντας υποστηρίζει ότι ο παπα-Νικόλας βρίσκεται ηγούμενος στην Μίσλα με πλαστά έγγραφα. Πληροφοριών συνέχεια και φαίνεται μια προσπάθεια των γιαννιωτών να μετατραπεί το μοναστήρι των Πατέρων από Σταυροπηγιακό σε ενοριακό. Να υπαχθεί δηλαδή στην μητρόπολη των Ιωαννίνων, γιατί έτσι θα ήταν πιο εύκολο σ΄ αυτούς να το ελέγξουν. Το ευτύχημα είναι ότι στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο που εκδηλώνονται οι επιθυμίες των γιαννιωτών, μητροπολίτης Ιωαννίνων βρισκόταν ο Ιωακείμ, που έβλεπε με συμπάθεια τη Μονή Πατέρων. Ίσως η ενέργεια του προκατόχου του Βενέδικτου, να το πωλήσει, λειτούργησε αποφασιστικά στην νέα δοκιμασία που ήθελαν να βάλουν την Μονή.
Οι κρουνοί σταμάτησαν από παντού
Σχεδόν ταυτόχρονα, από το 1862 ακόμη τα εισοδήματα από τα μετόχια της Ρωσίας κατακρατούνται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο έστελνε μόνο 50 ναπολεόντεια και αυτά κάθε τρία χρόνια. Ακόμη όμως και αυτή η ελάχιστη οικονομική ενίσχυση σταμάτησε από το Πατριαρχείο στα 1890. Από τότε αρχίζει η παρακμή. Το πάλαι ποτέ πλούσιο και σημαντικό μοναστήρι, που στα 1807 - όπως αναφέρει ο Πουκεβίλ - είχε 25 μοναχούς, έσβηνε και ερήμωνε.
Οι κρουνοί σταμάτησαν από παντού
Σχεδόν ταυτόχρονα, από το 1862 ακόμη τα εισοδήματα από τα μετόχια της Ρωσίας κατακρατούνται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο έστελνε μόνο 50 ναπολεόντεια και αυτά κάθε τρία χρόνια. Ακόμη όμως και αυτή η ελάχιστη οικονομική ενίσχυση σταμάτησε από το Πατριαρχείο στα 1890. Από τότε αρχίζει η παρακμή. Το πάλαι ποτέ πλούσιο και σημαντικό μοναστήρι, που στα 1807 - όπως αναφέρει ο Πουκεβίλ - είχε 25 μοναχούς, έσβηνε και ερήμωνε.
Ήταν τόση και τέτοια η σπατάλη που ο ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ στα 1856 γράφει: «...Περί της σπουδαιότητος των μοναστηριών των Πατέρων και του Προφήτη Ηλιού εν Ζίτση απαιτείται εκτεταμένη ιδιαίτερη διατριβή εις κατάδειξιν πολλών αξιόποινων και αξιόμεμπτων πράξεων. Αναφέρομεν δε μόνον ενταύθα (σκοπεύοντες ίνα όσον ούπω συν Θεώ επιληφθώμεν την αμερόληπτον εξιστόρησιν της ιεροσυλίας), ότι του πρώτου ήτοι του των Πατέρων τα ήδη εκ βλαχίας διαβιβαζόμενα ελεύθερα εισοδήματα φθάνουσιν εις 6.000 ολλανδικά φλωρία τα Δε του Β' εις 4.000...»
Ο Στέφανος Μπέττης στο θέμα αυτό προσθέτει πως από τα έσοδα των Μετοχίων της Βλαχιάς της μονής και του Προφήτη Ηλία Ζίτσας χτίστηκε το 1858 - 60 η εκκλησία του Αρχιμανδρειού στα Γιάννινα καθώς υπέρθυρη στην τελευταία αυτή επιγραφή, διαμνημονεύει. Από πού άραγε να προέρχεται η παροιμιακή έκφραση. «...Άκουσαν λάχανα στ΄ς Πατέρες κίνσαν μάνες και θυγατέρες...» Και μόνον αυτά τα στοιχεία είναι αρκετά για να βγάλει κανείς τα συμπεράσματά του για το μέγεθος της κακής διαχείρισης που γινόταν στην Μονή των Πατέρων.
Κατά το 1910 πέθανε και ο τελευταίος ηγούμενος ονόματι Διονύσιος Καρώνης από την Ζίτσα. Από τότε κανείς πια καλόγερος δεν μόνασε. Η Μητρόπολη Ιωαννίνων διόρισε τον παπά του γειτονικού χωριού Κουτρουλάδες, (Σακελλαρικό σήμερα), ο οποίος μη έχοντας πόρους για να το συντηρήσει, το παραμέλησε αναγκαστικά, ώστε τα κελιά του να καταρρεύσουν κατά το 1915 και μόνο η εκκλησία να σώζεται μέχρι σήμερα. Μετά την απαλλοτρίωση των μοναστηριακών κτημάτων το 1930 η αγροτική έκταση μοιράστηκε στα γειτονικά χωριά Λίθινο και Σακελλαρικό. Στην δασική δε έκταση πήρε δικαίωμα ξύλευσης και η Ζίτσα.
Αυτό λοιπόν ήταν το τέλος για το μοναστήρι. Ευτυχώς όχι οριστικό, αφού σήμερα μπορεί να μην έχει τεράστια περιουσιακά στοιχεία, μπορεί να μην έχει μοναχούς, ασκητές και ηγεμόνες, έχει όμως μια πλούσια ιστορία. Για πολλά χρόνια η Μονή των Πατέρων ήταν εγκατελελειμένη. Τον τελευταίο καιρό, όμως, χάρη στις επίμονες προσπάθεις του αρχιμανδρίτου Δοσιθέου, ηγουμένου της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Γενεσίου της Θεοτόκου Βελλάς, η κατάσταση αλλάζει και γίνονται τα πρώτα σταθερά και αποφασιστικά βήματα για τη συντήρησή της, με σκοπό να να λειτουργήσει ξανά, μέσω του προγράμματος leader II. Η Μονή Πατέρων αποτελεί Μετόχι της Μονής Βελλά.
Εορτάζει στις 15 Αυγούστου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου