Οι οχυρές θέσεις και τα κρυφά πολυβολεία του 1940

Πολυβολείο-Βροντισμένη

Το αμυντικό πέταλο στη ζώνη αντιστάσεως Ελαία-Καλαμάς, ορίζονταν από το γυμνό ύψωμα της Γκραμπάλας στη μια άκρη και δια μέσου Ασόνιστας, Βελλάς, Χρυσόραχης, Βροντισμένης, Ρεπετίστας, Τσιούρανης, Σωσίνου κατέληγε στη Μονή του Αγίου Αθανασίου.

Όλο το μήκος αυτού του πετάλου ήταν ανασκαμμένο από πυροβολεία, πολυβολεία, ολμοβολεία  και οφιοειδή χαρακώματα, ενώ το χαμηλότερο σημείο του διέτρεχε η αντιαρματική τάφρος.

Τα έργα αυτά έγιναν υπό την επίβλεψη του Προέδρου της επιτροπής οχυρώσεως της Μεραρχίας, Συνταγματάρχου Μαυρογιάννη Παναγιώτη, με ελάχιστες πιστώσεις και κυρίως με την εθελοντική εργασία των φτωχών κατοίκων των χωριών της περιοχής. 

Βροντισμένη, τοιχία χαρακωμάτων

Όλα αυτά, με το πέρασμα του χρόνου, επιχωματώθηκαν με φερτές ύλες από τις βροχές και θάφτηκαν κάτω από την πυκνή βλάστηση, χαρακτηριστικό γνώρισμα των γύρω από την κοιλάδα του Καλαμά βουνών και υψωμάτων.

Μαζί με αυτά θάφτηκε και η νεώτερη ιστορία αυτού του τόπου αφού τίποτε δυτικά του Καλαμά δεν θυμίζει της θυσίες των αγωνιστών του 1940, παρά μόνο ο Καλαμάς, το Καλπάκι, η Γκραμπάλα και κάποια χωριά όπως αναφέρονται στα βιβλία της ιστορίας. 

Πολυβολείο Αγίου Αθανασίου, οπή εξόδου πολυβόλου

Πριν ακόμη αρχίσει ο πόλεμος, ο αμυντικός τομέας της Μεραρχίας, κατανεμήθηκε στους τομείς Νεγράδων - Καλαμά – Θεσπρωτίας, για την καλύτερη ενάσκηση της διοικήσεως, οι οποίοι υποδιαιρούντο σε υποτομείς. Ένας από αυτούς τους υποτομείς που υπαγόταν στον τομέα Καλαμά (έδρα Ζίτσα) ήταν και ο υποτομέας Γκρίμπιανη, σήμερα Αρετής.

Στον υποτομέα αυτόν ήταν ταγμένο το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας, με Διοικητή το Συνταγματάρχη Ασημακόπουλο, δύο λόχοι πολυβόλων του 2^ου  τάγματος πολυβόλων υπό τον Αντισυνταγματάρχη Ζωίδη από την Αρίστη που έπεσε αργότερα στην Πρεμετή και τρεις ορειβατικές πυροβολαρχίες υπό τον Ταγματάρχη πυροβολικού Κωστάκη Δημήτριο, από την Μπεστιά Ιωαννίνων

Τσιούρανη, είσοδος πολυβολείου

Δεν υπάρχει τίποτα που να θυμίζει το πέρασμα και την προσφορά του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας στα χωριά του Άνω Καλαμά, όπως δεν υπάρχει και δεν θυμίζει τίποτα το πέρασμα του Κωστάκη με την πλούσια πολεμική του δράση.

Από το παρατηρητήριό του που ήταν στην κορυφή του Σιάστη με τις ακριβείς συντεταγμένες που έδινε στους πυροβολητάς διά της ανυψώσεως της χειρός (γροθιά) σκορπούσε τον όλεθρο.

Στα όρια του Δήμου Άνω Καλαμά έπεσαν 18 άνδρες από τις κοινότητες του Δήμου και 26 Αξιωματικοί και οπλίτες του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. 

Τσιούρανη, εσοτερικό πολυβολείου

ΤΑ ΠΟΛΥΒΟΛΕΙΑ

Το αμυντικό σύστημα στην ευρύτερη περιοχή βασίστηκε στην ύπαρξη των ορυγμάτων και των πολυβολείων καθώς επίσης και των αντιαρματικών τάφρων.

Τα πολυβολεία ήταν σκαμμένα με σφυρί και καλέμι σε επιλεγμένα βράχια της αμυντικής τοποθεσίας. 

Oπή εξόδου πολυβόλου, από το εσωτερικό πολυβολείου

``Επίσης κατεσκευάσθησαν πολυβολεία μετά σκεπάστρων εκ φυσικής ξυλείας, αρκούσης ανθεκτικότητος.

Ιδιαιτέρως εις τα βραχώδη υψώματα όπου το έδαφος δε προσεφέρετο δι` εκσκαφάς ανωρύχθησαν εντός των βράχων, κατόπιν παρατεταμένης και επιπόνου εργασίας, υπο ειδικών τεχνητών μετακληθέντων εξ Αθηνών, ισχυρά πολυβολεία ανθεκτικότητας ίσης προς τα μόνιμα τοιαύτα, μετά δύο θυρίδων και υπογείου εισόδου. Κατεσκευάσθησαν επίσης υπόγεια στέγαστρα επι της της γραμμής μάχης ενισχυμένα και ανθεκτικά δια την κάλυψιν των ανδρών του Πεζικού από της βολής του εχθρικού πυροβολικού και του βομβαρδισμού αεροπλάνων.``

(Απόσπασμα από το μνημειώδες έργο ``Η ΗΠΕΙΡΟΣ ΠΡΟΜΑΧΟΥΣΑ``, εκδ.1953, του Χαράλαμπου  Κατσιμήτρου, διοικητή της VIII Μεραρχίας Πεζικού την περίοδο του πολέμου 1940-41) 

Λεπροβούνι, διάδρομος προσέγγισης 

χώρου πολυβόλων, εντός βράχου

Αυτά τα πολυβολεία πρέπει να αξιοποιηθούν και να αναδειχτούν ως ιστορικά μνημεία με έργα προσέγγισης και ανάπλασης των γύρω χώρων και να αποτελέσουν μέρος μιας ολοκληρωμένης μελέτης, που θα περιλαμβάνει την ευρύτερη ζώνη αντιστάσεως, αμυντικό πέταλο Ελαίας-Καλαμάς.    

Στην περιοχή του Παρακαλάμου και στη ευρύτερη περιοχή   εντοπίστηκαν και φωτογραφήθηκαν όλα τα πυροβολεία που υπήρξαν   στη διάρκεια των επιχειρήσεων του `40 και είναι στις τοποθεσίες:

Τσιούρανη, Ρεπετίστα, Λεπροβούνι, Βορώνι, Σιάστη, Βροντισμένη     

Ιδού πως περιγράφει, στο βιβλίο του με τον τίτλο ``Εγώ εκτύπησα την Ελλάδα``,  ο Ιταλός Αρχιστράτηγος Βισκόντι Πράσκα την αποτελεσματική δράση και άμυνα των πολυβολείων κατά τη διάρκεια της 31^ης Οκτωβρίου του 1940 :

``Πυροβολαρχίαι εντός σπηλαίων, τας οποίας δεν κατόρθωσε να ανακαλύψει ούτε η επίγειος ούτε η εναέριος παρατήρησις, έπληττον τα τμήματα εις τα σημεία της αναγκαστικής διαβάσεώς των ή επί των ακαλύπτων σημείων τα οποία δεν ήτο δυνατόν να αποφευχθώσι και προεκάλουν πολλά θύματα, βάλλουσαι προς όλας τας κατευθύνσεις, κατά του μετώπου και κατά των πλευρών των στρατευμάτων μας``

(Απόσπασμα από το μνημειώδες έργο ``Η ΗΠΕΙΡΟΣ ΠΡΟΜΑΧΟΥΣΑ``, εκδ.1953, του Χαράλαμπου  Κατσιμήτρου, διοικητή της VIII Μεραρχίας Πεζικού την περίοδο του πολέμου 1940-41)

Επιμέλεια-Φωτογραφίες: Tasos Kastanis