Κωστακιοί Άρτας

Δείτε τα video

Κωστακιοί

Οι Κωστακιοί είναι ένα χωριό του Δήμου Αρταίων με 2036 μόνιμους κατοίκους (απογραφή 2011), στον κάμπο της Άρτας και απέχει από την πόλη περίπου 3 χιλιόμετρα.

Σύμφωνα με το Σχέδιο Καποδίστρια, οι Κωστακιοί εντάχθηκαν στο Δήμο Αρταίων όπου και παρέμειναν μετά τη νέα διοικητική διαίρεση που προβλέπει το Σχέδιο Καλλικράτης. Οι Κωστακιοί μαζί με τους οικισμούς Συγγουνέικα και Θανασαίικα αποτελούν την τοπική κοινότητα Κωστακιών με συνολικό πληθυσμό 2.133 κατοίκους.

Ιστορία.

Αρχαιότητα.

Οι Κωστακιοί μαζί με τα υπόλοιπα χωριά του κάμπου βρίσκεται σε μια τοποθεσία η οποία κατά την αρχαιότητα είχε κατοικηθεί από τους Δρύοπες, ένα θεσπρωτικό φύλο, οι οποίοι εκδιώχθηκαν το 625 π.Χ. από τους Κορίνθιους. Τα ευρήματα που έφερε στην επιφάνεια η αρχαιολογική έρευνα, πιστοποιούν την ύπαρξη οικιστικών θέσεων στην γύρω περιοχή. Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στη θέση Παλαιοκκλήσι Κωστακιών, έφεραν στο φως ψηφιδωτό δάπεδο Ρωμαικής περιόδου.

17ος - 19ος αιώνας.

Η πρώτη πηγή που μας γνωστοποιεί την ύπαρξη του χωριού είναι τα αρχεία της Βενετίας, στα οποία μας γίνεται γνωστό ότι το έτος 1697, οι Κωστακιοί μαζί με πολλά άλλα χωριά της Άρτας, κατέβαλαν φόρο στην Βενετική διοίκηση με αντάλλαγμα την προστασία από τις επιδρομές των πειρατών. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Μανιάτη πειρατή Λιμπεράκη Γερακάρη, ο οποίος το 1696 λεηλάτησε την πόλη της Άρτας και τα καμποχώρια. Οι Αρτινοί έστειλαν επιστολή στον Δόγη της Βενετίας και τον ενημέρωσαν για την επιδρομή του Γερακάρη και ανάμεσα σε αυτούς που υπέγραψαν την επιστολή ήταν και ο ιερέας των Κωστακιών, Δημήτριος. 

Σύμφωνα με το έργο του Σπυρίδωνος Αραβαντινού, «Ιστορία Αλή πασά του Τεπελενλή», οι Κωστακιοί υπήρξαν τσιφλίκι του πασά των Ιωαννίνων, ο οποίος είχε στην κατοχή του το μεγαλύτερο μέρος του κάμπου ενώ με βάση την εργασία του Κων.Διαμαντή με τίτλο «Η Άρτα και τα περίχωρα αυτής κατά τους χρόνους της επανάστασης», οι Κωστακιοί ήταν ένας σημαντικός οικισμός με 90 οικογένειες την περίοδο που ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Ο Παναγιώτης Αραβαντινός στο έργο του «Χρονογραφία της Ηπείρου» μας ενημερώνει ότι, με βάση τον κατάλογο της απογραφής του 1845, οι Κωστακιοί, από πλευρά ιδιοκτησίας, άνηκαν στην κατηγορία «μουατζέλι» και κατοικούσαν στο χωριό 46 χριστιανικές οικογένειες. Η έκθεση του Ρωσικού Υποπροξενείου Άρτας, το 1877, μας πληροφορεί ότι στους Κωστακιούς κατοικούσαν 117 χριστιανικές οικογένειες και το χωριό αποτελούσε ιδιοκτησία του Κ.Καραπάνου.

Αναφορά στο χωριό κάνει και ο Ιφικράτης Κοκκίδης στο έργο του «Οδοιπορικά Ηπείρου και Θεσσαλίας» που εξέδωσε το ελληνικό Υπουργείο Στρατιωτικών (Αθήνα 1880) και μας δίνει την πληροφορία ότι στο χωριό κατοικούσαν περίπου 400 άνθρωποι. Ο Ι. Κοκκίδης μας ενημερώνει ότι η επαρχία Άρτας χωριζόταν σε 2 περιοχές: την περιοχή Άρτας και την περιοχή Πρεβέζης. Η περιοχή της Άρτας χωριζόταν με τη σειρά της σε 7 τμήματα: τμήμα Ποταμιάς, τμήμα Βρύσεως, τμήμα Ραδοβυζίου, τμήμα Τζουμέρκων, τμήμα Κάμπου, τμήμα Καρβασαρά και τμήμα Λάκκας. Οι Κωστακιοί αποτελούσαν μέρος του τμήματος Κάμπου.

  

Οι Κωστακιοί και τα γειτονικά χωριά σε χάρτη του 1878.

Στο «Δοκίμιον Ιστορικόν περί Άρτης & Πρεβέζης» (εκδ.1884) του Σεραφείμ Ξενόπουλου, μητροπολίτη Άρτας, γίνεται αναφορά στους Κωστακιούς. Σύμφωνα με αυτή την πηγή, την εποχή της επίσκεψης του Μητροπολίτη Άρτας, στο χωριό διέμεναν περίπου 80 οικογένεις. Οι κάτοικοι εκκλησιάζονταν στο ναό του Αγίου Νικολάου Κιρκιζατών, στο μετόχι της Παναγίας της Πορταϊτισσας των Ιβήρων, στο ναό του Αγίου Γεωργίου και στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας. Ο Ξενόπουλος μας πληροφορεί ακόμη ότι ένας κάτοικος των Κωστακιών, ο Χρηστάκης Ζυγούρης διετέλεσε προεστός του τμήματος Κάμπου το 1853. Ο Μητροπολίτης Άρτας αναφέρει επίσης ότι στο χωριό υπήρχε αλληλοδιδακτικό σχολείο όπου δίδασκε ένας δάσκαλος και φοιτούσαν 120 μαθητές, οι οποίοι μελετούσαν γεωγραφία, ιστορία, αριθμητική και θρησκευτικά. Έξω από το χωριό υπήρχε ένα μικρό χωράφι, το οποίο ήταν ιδιοκτησία της Μητρόπολης Άρτας.

Εξίσου σημαντική πηγή, είναι η Οθωμανική απογραφή του 1895 (Σαλναμές Ιωαννίνων για το οικονομικό έτος 1311[1895], έκδοση έβδομη). Σύμφωνα με το σχετικό οθωμανικό νόμο, που ίσχυε από το 1864, η πρωτογενής διαίρεση της αυτοκρατορίας ήταν το βιλαέτι («νομαρχία» ή «γενική διοίκηση»). Κάθε βιλαέτι χωριζόταν σε σαντζάκια και αυτά σε καζάδες. Σύμφωνά με αυτή την απογραφή, το χωριό ανήκε στον Καζά Λούρου, ο οποίος βρισκόταν στο σαντζάκι Πρεβέζης, το οποίο με τη σειρά του, ανήκε στο βιλαέτι Ιωαννίνων. Με βάση λοιπόν αυτή την απογραφή, στους Κωστακιούς κατοικούσαν 56 οικογένειες (χανέδες) με συνολικό πληθυσμό 283 άτομα (143 άνδρες, `40 γυναίκες).

Κατά τη διάρκεια του ατυχή Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, το χωριό απελευθερώθηκε προσωρινά. Όπως αναφέρεται στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», ο Ελληνικός στρατός μέχρι το βράδυ της 23ης Απριλίου 1897 είχε ελευθερώσει τα χωριά Κωστακιοί, Γαβριά, Ψαθοτόπι, Μύτικας, Ανέζα, Καλογερικό, Βίγλα, Ράχη, Καλόβατος, Πλησιοί, Κιρκιζάτες, Στρογγυλή, Ζαβάκα, Καλομόδια, Αγία Παρασκευή Άρτας, Κεραμάτες, Ακροποταμιά, Νεοχώρι, Ανθότοπος, Χαλκιάδες, Ρόκκα, Άγιος Σπυρίδωνας, Ελευθεροχώρι, Καμπή και την πόλη της Φιλιππιάδας. Τελικά με την μεσολάβηση των ευρωπαϊκών δυνάμεων και της Ρωσίας, στις 20 Σεπτεμβρίου οι εχθροπραξίες σταμάτησαν και υπογράφηκε ειρήνη.

Η οριστική απελευθέρωση των Κωστακιών έλαβε χώρα το διάστημα ανάμεσα στις 6 και 9 Οκτωβρίου 1912, όπου τα πρώτα ελληνικά τάγματα, πέρασαν τη γέφυρα της Άρτας και στις 2 το μεσημέρι απώθησαν τους Τούρκους και εδραιώθηκαν στο χωριό. Τις επόμενες 2 ημέρες, ο ελληνικός στρατός κατέλαβε και οχύρωσε τα γύρω χωριά Πλησιούς, Ρόκκα, Χαλκιάδες.

Το 1910, η Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης δημοσιοποιεί τα στοιχεία της απογραφής που πραγματοποίησε το ίδιο έτος σε όλη την εκκλησιαστική περιφέρεια και μας πληροφορεί ότι οι Κωστακιοί υπαγόταν στο τμήμα Λούρου και στο χωριό κατοικούσαν 341 άτομα.

Τοποθεσία και πρόσβαση.

Το χωριό γειτνιάζει με τα χωριά: Γαβριά, Πλησιοί, Κεραμάτες και απέχει ελάχιστα χιλιόμετρα από τις εγκαταστάσεις των σχολών του ΤΕΙ Ηπείρου.  Συνδέεται οδικώς με την Άρτα μέσω της Επαρχιακής οδού Άρτας-Κορωνησίας. Το χωριό εξυπηρετούν οι γραμμές Άρτα - Βίγλα, Άρτα - Μύτικα, Άρτα - Κορωνησία και Πέτα - Ανέζα του Αστικού ΚΤΕΛ Άρτας

Αθλητισμός.

Η Αμβρακία Κωστακιών και ο Δίας Κωστακιών είναι οι ποδοσφαιρικές ομάδες του χωριού.

Γεφύρι της Άρτας

To Γεφύρι της Άρτας (στην λαϊκή παράδοση γιοφύρι της Άρτας) είναι λιθόκτιστη γέφυρα του ποταμού Αράχθου, του 17ου αιώνα μΧ, στην πόλη της Άρτας, που έγινε πασίγνωστη από το ομώνυμο θρυλικό δημοτικό τραγούδι που αναφέρεται στην "εξ ανθρωποθυσίας" θεμελίωσή του. Ο ίδιος όρος αποτελεί επίσης σύγχρονη μεταφορική έκφραση όταν αναφέρονται έργα τα οποία αργούν να ολοκληρωθούν όπως και στο θρύλο του τραγουδιού ("Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν"). 

Η Ιστορία του Γεφυριού της Άρτας.

Το πέτρινο γεφύρι της Άρτας, είναι το πιο ξακουστό στην Ελλάδα και αυτό βέβαια το χρωστάει στο θρύλο για τη "θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα", που η λαϊκή μούσα τον έκανε τραγούδι. Η αρχική κατασκευή του γεφυριού τοποθετείται στα χρόνια της κλασικής Αμβρακίας επί βασιλέως Πύρρου Α. Αυτό είναι φυσικό, δεδομένου ότι σε αυτά τα μέρη αναπτύχθηκε αξιόλογος πολιτισμός από τα προχριστιανικά ακόμη χρόνια. Συνεπώς, οι αρχαίοι Αμβρακιώτες είχαν ανάγκη να κατασκευάσουν στο σημείο αυτό κάποιο πέρασμα, γεφύρι, έργο που ασφαλώς θα βελτιώθηκε στα Ελληνιστικά χρόνια, όταν ο βασιλιάς Πύρρος Α' έκανε την Αμβρακία πρωτεύουσα του κράτους του, κι ακόμη αργότερα - στα ρωμαϊκά χρόνια - με την άνθηση της διπλανής Νικόπολης και την αύξηση της εμπορικής κίνησης. Τη σημερινή του μορφή, το Γεφύρι της Άρτας απέκτησε το έτος 1602-1606 μΧ. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι τη χρηματοδότηση της κατασκευής του Γεφυριού της 'Αρτας έγινε από έναν Αρτινό παντοπώλη, τον Ιωάννη Θιακογιάννη ή Γυφτοφάγο, ο οποίος προφανώς είχε εμπορικές δραστηριότητες και είχε ενδιαφέρον για τη διάβαση του Αράχθου ποταμού από τα μουλάρια με τα φορτία του.). Δυστυχώς τα στοιχεία που μας παρέχουν οι αρχαίες πηγές είναι ελάχιστα και γι' αυτό είμαστε αναγκασμένοι να στηριχθούμε για τη μελέτη του στο ίδιο το κτίσμα.

Περιγραφή του γεφυριού της Άρτας.Το σημερινό μήκος του πέτρινου γεφυριού της Άρτας φτάνει στα 145 m, και το πλάτος του είναι 3,75 m. Οι τέσσερις ημικυκλικές καμάρες δεν έχουν καμία συμμετρία μεταξύ τους. Τα βάθρα του είναι κτισμένα με μεγάλους κανονικούς λίθους κατά το ισοδομικό σύστημα, με επίστεψη, έτσι που θυμίζουν τοιχοποιία ελληνιστικών μεγάρων. Αυτή λοιπόν η δομή των βάθρων μαρτυρεί ότι το γεφύρι θεμελιώθηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, και - κατά την άποψη του μελετητή Γιάννη Τσούτσινου - πιθανότατα είναι έργο του Πύρρου Α (3ος π.χ. αιώνας). Σύμφωνα με διαπιστώσεις του Φ. Πέτσα, αρχαιολόγου που παρακολούθησε τις εκσκαφές για τη στήριξη σιδερένιας γέφυρας πλάι στην παλιά στα χρόνια της κατοχής, το ίδιο χτίσιμο συνεχίζεται μέχρι τα κατώτατα θεμέλια του γεφυριού. Πάνω σ' αυτά τα βάθρα, κατά την άποψη ορισμένων μελετητών, χτίστηκαν κατά τη Βυζαντινή εποχή (πρώτη περίοδος του Δεσποτάτου της Ηπείρου) ή κατά την άποψη άλλων στην πρώτη μεταβυζαντινή περίοδο, τέσσερις μεγάλες καμάρες, μεταξύ των οποίων παρεμβλήθηκαν στα ποδαρικά τους καθώς και στα ακρινά σκέλη του γεφυριού οκτώ συνολικά μικρά τοξωτά ανοίγματα, για να διοχετεύονται τα νερά σε περίπτωση πλημμύρας..Η τοιχοποιία της πολύ ωραία είναι ομοιόμορφη με μικρούς κανονικούς λίθους. Φαίνεται ότι η μεγαλύτερη καμάρα, που λόγω του ανοίγματός της ήταν περισσότερο επισφαλής, από άγνωστη αιτία γκρεμίστηκε και ξαναχτίστηκε στην τουρκοκρατία, και είναι ακριβώς αυτή η ανακατασκευή της ψηλής καμάρας που γέννησε το θρύλο της στοίχειωσης της γυναίκας του πρωτομάστορα και το αντίστοιχο δημοτικό τραγούδι. Σύμφωνα με σωσμένες γραπτές μαρτυρίες η κατασκευή αυτή έγινε το έτος 1612 μΧ, οι εργασίες κράτησαν τρία χρόνια, μέχρι το 1615 μΧ και η νέα καμάρα έγινε ακόμη ψηλότερη.

Το Λαογραφικό Μουσείο Άρτας που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στη γέφυρα ήταν το παλιό Οθωμανικό Τελωνείο και χτίστηκε με σχέδια του γνωστού αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλερ. Οι κάτοικοι διέρχονταν από την ανατολική Ελληνική πλευρά στήν δυτική Οθωμανική με χρήση διαβατηρίου, μέχρι τό έτος 1912.

Το γεφύρι της Άρτας μετά την απελευθέρωση.

Το έτος 1881, όταν απελευθερώθηκε de jure (με συμφωνία) η Άρτα, το γεφύρι ήταν το σύνορο της ελεύθερης Ελλάδας με την τουρκοκρατημένη Ελλάδα. Το διώροφο νεοκλασικό κτίριο στο δυτικό άκρο του γεφυριού, που χτίστηκε το έτος 1864 μΧ από αυστριακό αρχιτέκτονα και σήμερα στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο Άρτας, αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως Οθωμανικό φυλάκιο της Γέφυρας και αργότερα, μετά το έτος 1881 μΧ, ως μεθοριακός σταθμός, Τελωνείο των Τούρκων. Στο τέλος της δεκαετίας του 1930 πλάϊ στα αρχαία βάθρα προστέθηκαν και τσιμεντένια - αισθητικά εκτρώματα - για τη στήριξη ξύλινης αρχικά γέφυρας, την οποία οι Γερμανοί κατακτητές, ενίσχυσαν με σιδηροδοκούς για τη διέλευση των οχημάτων τους. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1944 όταν οι Γερμανοί ναζί αποχώρησαν, διέταξαν να ανατιναχθεί το πέτρινο Γεφύρι της Άρτας, αλλά ο γερμανός σαμποτέρ προφανώς εκτίμησε το μέγεθος του εγκλήματος, δεν υπάκουσε στη διαταγή και το γεφύρι σώθηκε. Άλλη άποψη αναφέρει ότι κάποιος Γερμανός στρατιώτης Λούντβιχ, μάλλον αρχαιολόγος, γύρισε κρυφά πίσω και απενεργοποίησε τον εκρηκτικό μηχανισμό. Το έτος 1945 κατασκευάσθηκε κανονική σιδηρογέφυρα η οποία σε συνδυασμό με τις χονδροειδείς τσιμεντοβάσεις της κατέστρεψε τη βόρεια όψη του παλιού γεφυριού. Μόλις πριν λίγα χρόνια, την δεκαετία του 80, επί εποχής υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, απαλλάχτηκε το μνημείο απ' αυτούς τους «κακοήθεις όγκους» του και με τις εργασίες στερέωσης ξαναβρήκε την αρχική του λάμψη. Έγιναν σημαντικές στερεωτικές εργασίες και πολλές τσιμεντενέσεις. Μετά την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος της ΔΕΗ στο Πουρνάρι του Πέτα, από Σοβιετική Εταιρεία κατά τα έτη 1976-1981 δεν υπάρχει πλέον συνεχής ροή στο ποτάμι του Αράχθου. Έτσι «το μνημείο έπαψε να δροσίζει τα πόδια του, κατάντησε εκκλησιά χωρίς εικόνες, βρύση χωρίς νερό» όπως έχει γραφεί γλαφυρά. Το έτος 1983 για τον ίδιο λόγο της ακανόνιστης ροής υδάτων το γεφύρι διέτρεξε θανάσιμο κίνδυνο και τότε τοποθετήθηκαν σειρές από ενσύρματες κροκάλες στον πυθμένα της κοίτης.

Ο Γέρικος Πλάτανος του Αλή Πασά Τεπελενλή. Στην ανατολική όχθη του Αράχθου, κοντά στην αρχή της γέφυρας, μπροστά στην ταβέρνα-καφετέρια «Πρωτομάστορας» σώζεται ο μεγάλος πλάτανος του Αλή Πασά. Λέγεται ότι στον ίσκιο του καθόταν ο Αλή Πασάς Τεπελενλής και απολάμβανε κρεμασμένους απ' τα κλαδιά του όσους είχε καταδικάσει σε θάνατο με απαγχονισμό. Σ' αυτό το μακάβριο θέαμα μας μεταφέρει το δημοτικό τραγούδι: «Τι έχεις καημένε πλάτανε και στέκεις μαραμένος με τις ριζούλες στο νερό; Αλή πασάς επέρασε και δεν μπορώ να πιώ».

Το Γεφύρι της Άρτας και ο σχετικός Θρύλος. 

Η γέφυρα αυτή, κατά τον Χρονογράφο της Ηπείρου, είναι κτίσμα των προ Χριστού Ρωμαϊκών χρόνων. Σύμφωνα όμως με μερικές παραδόσεις, κτίσθηκε όταν η Άρτα έγινε πρωτεύουσα πόλη στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, ίσως και επί Δεσπότη Μιχαήλ Β' Δούκα. Ως χρονολογία οικοδόμησης φέρονται κατ' άλλους το 1602 και κατ' άλλους το 1606. Ο Μητροπολίτης Άρτας Σεραφείμ Ξενόπουλος ο Βυζάντιος έχει σημειώσει ότι αυτή κτίσθηκε κατά μία παράδοση από κάποιον Αρταίο ορθόδοξο παντοπώλη. Κατά το δημοτικό τραγούδι που ανήκει στα άσματα του ακριτικού κύκλου, 1300 κτίστες, 60 μαθητές, 45 μάστοροι (μηχανικοί) υπό τον Αρχιμάστορα, προσπαθούσαν να κτίσουν τη γέφυρα της οποίας τα θεμέλια κάθε πρωί ήταν κατεστραμμένα. Τελικώς -σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση- ένα πτηνό με ανθρώπινη φωνή γνωστοποίησε πως για να στεριώσει η γέφυρα απαιτείται η ανθρωποθυσία της συζύγου του Πρωτομάστορα. Το οποίο και έγινε με κατάρες που καταλήγουν σε ευχές.

Το τραγούδι αυτό είναι γραμμένο σε δεκαπεντασύλλαβο (πολιτικό στίχο). Η ιστορική έρευνα διατυπώνει ότι ο θρύλος αυτός έκρυβε πολλά χρόνια μια ιστορική αλήθεια για την περιοχή της Άρτας και γενικότερα της Ηπείρου. Όταν χρειάστηκε να περάσει από τη περιοχή μεγάλη δύναμη τουρκικού στρατού ζητήθηκε η βοήθεια των κατοίκων για τη δημιουργία μιας γέφυρας. Τότε προστρέξανε πάρα πολλοί δηλώνοντας ότι γνωρίζουν να κτίζουν, προκειμένου να κερδίσουν κάποια εύνοια. Όταν όμως έμαθαν οι κάτοικοι το σκοπό για τον οποίο θα πέρναγε το τουρκικό ασκέρι πήγαιναν τη νύκτα και γκρέμιζαν ότι την προηγούμενη οι ίδιοι είχαν φτιάξει. Όταν οι Τούρκοι ζήτησαν να μάθουν γιατί αργεί τόσο πολύ το έργο εκείνοι απάντησαν ότι τελικά είναι στοιχειωμένο το μέρος πιστεύοντας ότι οι Τούρκοι ή δεν θα περνούσαν ή ότι θα επέστρεφαν. Τότε ο τούρκος διοικητής (πουλάκι) διέταξε τη σύλληψη του Πρωτομάστορα και της γυναίκας του και τη θανάτωσή τους. Τότε φοβούμενοι όλοι οι άλλοι εμπλεκόμενοι στο έργο της ανέγερσης Έλληνες για τη τύχη που θα τους περίμενε έσπευσαν και ολοκλήρωσαν το γεφύρι συνοδεύοντας με κατάρες το τουρκικό ασκέρι αναπολώντας την αλλοτινή δόξα της φυλής που επί Μ. Αλεξάνδου έφθασαν από Δούναβη μέχρι Ευφράτη. Μετά όμως την εθνεγερσία του 1821 και αναμένοντας την απελευθέρωσή τους από τον ελληνικό στρατό (αδελφό στη ξενιτιά) οι προηγούμενες κατάρες έγιναν ευχές.

Το δημοτικό ποίημα: Της Άρτας το Γιοφύρι. «Παρά πλείστοις λαοίς επικρατεί η δοξασία, ότι προς στερέωσιν και προφύλαξιν από οιουδήποτε κινδύνου παντός κτίσματος, απαιτείται να προσηλωθή εις αυτό ζώον, κατορρυτόμενον εις τα θεμέλια ή εντειχιζόμενον· όσον δε ευγενέστερον είναι το ζώον, τόσον μεγαλυτέραν θεωρείται ότι έχει δύναμιν προς προστασίαν του Κτίσματος».

Σε τέτοια παράδοση στηρίζεται και το πανελλήνια γνωστό δημοτικό τραγούδι του γιοφυριού της Άρτας.

Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες

γιοφύρι εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι.

Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν.

Μοιριολογούν οι μάστοροι και κλαιν οι μαθητάδες:

"Αλοίμονο στούς κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας,

ολημερίς να χτίζουμε το βράδυ να γκρεμιέται."

Πουλάκι εδιάβη κι έκατσε αντίκρυ στό ποτάμι,

δεν εκελάηδε σαν πουλί, μηδέ σαν χηλιδόνι,

παρά εκελάηδε κι έλεγε ανθρωπινή λαλίτσα:

"Αν δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει,

και μη στοιχειώσετε ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη,

παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα,

που έρχεται αργά τ' αποταχύ και πάρωρα το γιόμα."

Τ' άκουσ' ο πρωτομάστορας και του θανάτου πέφτει.

Πιάνει, μηνάει της λυγερής με το πουλί τ' αηδόνι:

Αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα,

αργά να πάει και να διαβεί της Άρτας το γιοφύρι.

Και το πουλι παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε:

"Γοργά ντύσου, γοργά άλλαξε, γοργά να πας το γιόμα,

γοργά να πας και να διαβείς της Άρτας το γιοφύρι."

Να τηνε κι εξαναφανεν από την άσπρην στράτα.

Την είδ' ο πρωτομάστορας, ραγίζεται η καρδιά του.

Από μακριά τους χαιρετά κι από κοντά τους λέει:

"Γειά σας, χαρά σας, μάστοροι και σεις οι μαθητάδες,

μα τι έχει ο πρωτομάστορας και είναι βαργιομισμένος;

"Το δαχτυλίδι το 'πεσε στην πρώτη την καμάρα,

και ποιος να μπει, και ποιος να βγει, το δαχτυλίδι νά 'βρει;"

"Μάστορα, μην πικραίνεσαι κι εγώ να πά σ' το φέρω,

εγώ να μπω, κι εγώ να βγω, το δαχτυλίδι νά 'βρω."

Μηδέ καλά εκατέβηκε, μηδέ στη μέση επήγε,

"Τράβα, καλέ μ' τον άλυσο, τράβα την αλυσίδα

τι όλον τον κόσμο ανάγειρα και τίποτες δεν ήβρα."

Ένας πηχάει με το μυστρί κι άλλος με τον ασβέστη,

παίρνει κι ο πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο.

"Αλίμονο στη μοίρα μας, κρίμα στο ριζικό μας!

Τρεις αδελφάδες ήμαστε, κι οι τρεις κακογραμμένες,

η μια 'χτισε το Δούναβη, κι η άλλη τον Αφράτη

κι εγώ η πλιό στερνότερη της Άρτας το γιοφύρι.

Ως τρέμει το καρυόφυλλο, να τρέμει το γιοφύρι,

κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες."

"Κόρη, το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δώσε,

πο 'χεις μονάκριβο αδελφό, μη λάχει και περάσει."

Κι αυτή το λόγον άλλαζε κι άλλη κατάρα δίνει:

"Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι,

κι αν πέφτουν τ' άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες,

τί έχω αδελφό στην ξενιτιά, μη λάχει και περάσει.

Σημειώσεις.

• Μια άλλη παραλλαγή, πιο ήπια, στο επίμαχο σημείο της «βίαιης» ανθρωποθυσίας του θρύλου λέει πως μόλις έφθασε στο γεφύρι η γυναίκα του Πρωτομάστορα εκείνος:

«Ευθύς τον ίσκιο άρπαξε και παίρν΄ και τη στοιχειώνει»

Και αφού πήρε το ανάστημά της από τον ίσκιο, της λέγει:

«Σύρε, Κυρά μου, στο καλό και στη καλή την ώρα

κι όσο να πά΄ στο σπίτι της πέφτει και αποθαίνει» (Δηλαδή το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα αφού η γυναίκα του μένει σαν οπτασία, χωρίς πλέον ίσκιο, δεν ακούγεται όμως τόσο μακάβριο)

• Ο συγκινησιακός φόρτος του ποιήματος με τα ανάμικτα συναισθήματα της υποταγής αλλά και της ελπίδας της ανεξαρτησίας όχι μόνο είχε ξεπεράσει τον ελλαδικό χώρο αλλά ακριβώς μέσα από τα μεγάλα «έργα» της εποχής πέρναγε και ως μήνυμα. Έτσι παραλλαγές του πέρασαν και σε άλλους βαλκανικούς λαούς ακόμη και σε ποντιακή διάλεκτο σε ανάλογες παραδόσεις. Την ελληνικότητα όμως του ποιήματος απέδειξε ο Κ. Ντίντεριχ (ή Ντίντρηχ) από τα στοιχεία που παρέχει αυτό το ίδιο το ποίημα.

• Αξιοπρόσεκτα ακόμη λαογραφικά σημεία στο δημοτικό αυτό τραγούδι είναι η αξία του δακτυλιδιού, της βέρας, ως πετυχημένο εύρημα του ποιητή που εκτός από τα στέφανα του γάμου, δίπλα στα εικονίσματα, κανένα άλλο σύμβολο δεν θα μπορούσε να σημειώσει μεγαλύτερη επιρροή στη τότε εποχή. Επίσης το στοιχείο της πιστής συζυγικής αγάπης, αλλά και η σημασία του ξενιτεμένου και μονάκριβου αδελφού που αποτελεί πανηγυρική επανάληψη της βεβαίωσης του Ευριπίδη "Στύλοι δε οίκων παίδες άρσενες" ή όπως η αρχαία Αντιγόνη ομολογεί "Άνδρα μπορεί να πάρω οποιονδήποτε, όμως αδελφό δεν μπορώ να ξανάβρω".

Σύγχρονη χρήση / Παρομοίωση. Στην καθομιλουμένη η φράση "Το γιοφύρι της Άρτας" χρησιμοποιείται για έργα τα οποία αργούν πολύ να τελειώσουν. Παραδείγματα: *σαν της Άρτας το γιοφύρι..., *ούτε της... Αρτας το γιοφύρι να ήταν!, *...κάτι σαν γιοφύρι της Αρτας, αν συλλογιστούμε πόσες φορές σχεδιάστηκε, κτίστηκε, γκρεμίστηκε, ξανασχεδιάστηκε..., *Σε σύγχρονο «γιοφύρι της Αρτας» εξελίσσεται το σχέδιο.... Επίσης έτσι είχαν χαρακτηριστεί, κατά καιρούς, από τον ελληνικό ημερήσιο τύπο διάφορα δημόσια έργα όπως οι διαμορφώσεις των πλατειών Ομόνοιας και Συντάγματος της Αθήνας, η έναρξη λειτουργίας δύο Νοσοκομείων (Θεσσαλονίκης και Ελευσίνας), το αεροδρόμιο των Σπάτων και ο σχεδιασμός του Μετρό της Αθήνας που κράτησε 30 χρόνια όσο δηλαδή η ανέγερση της μεγαλύτερης πυραμίδας της Αιγύπτου.

Λογοτεχνικές Επιρροές. Το Γεφύρι της Άρτας έχει γίνει πηγή έμπνευσης για πολλούς συγγραφείς και με βάση αυτό έχουν γραφεί αρκετά έργα, όπως:

• Μπάμπης Δερμιτζάκης: «Τα τρία Γεφύρια της Άρτας» και
• Μπάμπης Δερμιτζάκης: «Το γεφύρι με τις τρεις καμάρες»
• «Το γιοφύρι της Άρτας» του Ηλία Βουτιερίδη, περιοδικό «Νουμάς», 1905
• «Το ανεχτίμητο» του Παντελή Χορν δημοσιευμένο σε ανεξάρτητο τόμο μαζί με το μονόπραχτό του «Ο ξένος», 1906
• «Ο Πρωτομάστορας», τραγωδία που έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης το 1909, μελοποίησε ο Μανώλης Καλομοίρης και παίχτηκε στην Αθήνα το 1916
• «Θυσία της Άρτας» του Στέλιου Σεφεριάδη
• «Της Τρίχας το γεφύρι» του Παν. Φωτιάδη, 1927
• «Τη Τρίχας το Γεφύρ'» του Θόδωρου Κανονίδη, 1930
• «Γεφύρι της Άρτας» του Γ. Θεοτοκά, 1942
• «Η Γυναίκα του Πρωτομάστορα», του Φίλωνος Κτενίδη, στην ποντιακή διάλεκτο, 1950
• «Το Γεφύρι της Άρτας» του Γιάννη Ανδρίτσου, 1960
• «Το γεφύρι με τις τρεις καμάρες» του Αλβανού συγγραφέα Ισμαήλ Κανταρέ, 1989

www.romiazirou.blogspot.gr