Ομιλία Βασίλη Τσίρκα, Βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ Άρτας στην Ολομέλεια της Βουλής κατά τη συζήτηση του Σχεδίου Νόμου: «Μεταρρυθμίσεις ποινικών διατάξεων, κατάργηση των καταστημάτων κράτησης Γ’ τύπου και άλλες διατάξεις»

Ομιλία Βασίλη Τσίρκα, Βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ Άρτας στην Ολομέλεια της Βουλής κατά τη συζήτηση του Σχεδίου Νόμου: «Μεταρρυθμίσεις ποινικών διατάξεων, κατάργηση των καταστημάτων κράτησης Γ’ τύπου και άλλες διατάξεις»

16 Απριλίου 2015

Κυρίες και κύριοι βουλευτές,

Το παρόν νομοσχέδιο εισάγει στην ελληνική πραγματικότητα μια σύγχρονη και ανθρωπιστική αντίληψη σχετικά με τον τρόπο που πρέπει να αντιμετωπίζεται ο σωφρονισμός και σε γενικότερο πλαίσιο η αντεγκληματική πολιτική.

Θέτοντας βασικούς άξονες, αυτούς του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και της εξάλειψης κάθε υπόνοιας βασανισμού, κοιτά το πρόβλημα κατάματα και επιχειρεί να το αντιμετωπίσει αποφασιστικά.

Το παρόν νομοσχέδιο δεν είναι ένα κλασικό νομοσχέδιο για την αποσυμφόρηση των φυλακών. Αποτελεί μια πολύ σοβαρή και αναγκαία προσπάθεια για να επανασυνδεθεί η χώρα μας με βασικές αρχές του Διαφωτισμού και του ανθρωπιστικού δικαίου. Παρόλα αυτά επιτυγχάνει στην πράξη και την αποσυμφόρηση των φυλακών. Γιατί ο υπερπληθυσμός στις φυλακές ευθύνεται εκτός των άλλων για απάνθρωπες συνθήκες κράτησης στα σωφρονιστικά συστήματα.

Οι καταδικαστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για τις συνθήκες κράτησης στην Ελλάδα είναι ενδεικτικές.

Τα τελευταία μόλις χρονιά η χώρα μας έχει καταδικαστεί πάμπολλες φορές (με προσφεύγοντες κρατούμενους) για παραβίαση του άρ. 3 ΕΣΔΑ λόγω των συνθηκών κράτησης, αφού το Δικαστήριο έκρινε ότι οι συνθήκες αυτές συνιστούν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Μάλιστα είναι υπέρογκα τα πρόστιμα που καλείται να πληρώσει η χώρα μας.

Ειδικότερα, το άρθρο 1 καταργεί «τα καταστήματα κράτησης Γ΄ τύπου». Είναι ήδη γνωστές οι πολλές αντιδράσεις που προκάλεσε η εισαγωγή αυτού του τύπου φυλακών στο ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα, εκφρασμένες μάλιστα από πληθώρα πανεπιστημιακών και νομικών. Μάλιστα σε όσες χώρες υπάρχουν ακόμη έχουν καταγγελθεί από τους διεθνείς οργανισμούς, αφού καταπατούν κάθε έννοια ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Είναι γεγονός ότι η θέσπιση φυλακών τύπου Γ΄ δεν συμβάλει με κανένα γνωστό τρόπο στην υλοποίηση της «ποινής» που αποδίδεται σε έναν κρατούμενο, με την έννοια που η νομική επιστήμη απαιτεί. Η ποινή υπάρχει για τον επαναπροσδιορισμό του ατόμου που διασάλεψε την κοινωνική τάξη. Και υφίσταται για ένα λόγο. Την επανένταξή του. Ας αναρωτηθούμε, λοιπόν, ποιος είναι ο πραγματικός λόγος ύπαρξής τους.

Η ύπαρξή τους σε καμία περίπτωση δεν υπηρετεί τις ανάγκες του σωφρονιστικού συστήματος, αφού ανεξάρτητα από το έγκλημα ή την ποινική του απαξία, ο σωφρονισμός αποτελεί και τον απώτερο στόχο του εγκλεισμού. Γι’ αυτό άλλωστε ονομάζεται και σωφρονιστικό. Ας μας απαντήσουν οι κατήγοροι του νομοσχεδίου αυτού τι κατάφεραν οι φυλακές αυτές και αν επέδρασαν στο αίσθημα ασφάλειας των πολιτών.

Μήπως γεννά φόβο στην ψυχή του επίδοξου εγκληματία γεγονός, ότι θα εγκλειστεί σε τέτοιου είδους κατάστημα, ώστε να μην διαπράξει το έγκλημα; Ο φόβος δεν εξαλείφει το έγκλημα, απλώς το αναβάλει! Τελικά αρχίζει και γίνεται ακατανόητος ο λόγος ύπαρξής τους. Και σε ένα δημοκρατικό δικαιϊκό σύστημα, η έννοια του ακατανόητου έρχεται σε ευθεία αντιδιαστολή με το «ορισμένο» που απαιτείται.

Κατ’ επέκταση, έρχεται σε αντιδιαστολή με την αρχή της αναλογικότητας ως γενικής αρχής της έννομης τάξης και σε αντίθεση με το άρθρο 3 του Σωφρονιστικού Κώδικα. Πολύ περισσότερο όταν δεν αποφεύγονται ασύμμετρες και δυσανάλογες συνέπειες, αντίθετες ως προς την εν λόγω αρχή, αφού με το ασαφές και αόριστο κριτήριο της «επικινδυνότητας» φυλακίζονταν εκεί ακόμα και υπόδικοι, καταργώντας a priori τον θεμέλιο λίθο του ποινικού δικαίου. Το τεκμήριο της αθωότητας.

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες με το μεγαλύτερο ποσοστό προφυλακισμένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από τα μεγαλύτερα ποσοστά κρατουμένων αλλοδαπών, από τα μεγαλύτερα ποσοστά ανήλικων κρατουμένων.

Το παρόν νομοσχέδιο επαναθεμελιώνει τον τρόπο που ο νομοθέτης αντιμετωπίζει την ανηλικότητα. Αυξάνει τα όρια της ποινικής ευθύνης των ανηλίκων. Μια σωστή αναμόρφωση του σωφρονιστικού συστήματος θα πρέπει να εκτείνεται σε όλα τα στοιχεία που το συνθέτουν. Υποχρεωτικά όμως θα πρέπει να έχει ως αρχή τους ανηλίκους.

Η ποινή επιβάλλεται ως ρυθμισμένη αντίδραση του κράτους στο έγκλημα με προσβολή αγαθών του δράστη. Όταν ένας ανήλικος είναι ο δράστης, όμως, πρέπει να είμαστε διπλά προσεκτικοί για το αποτέλεσμα που θα παράγουμε. Τι επιδιώκει λοιπόν η ποινή σε αυτήν την περίπτωση;

Αν δεχτούμε το γεγονός ότι η φυλακή, ως θεσμός, με την κοινωνία είναι συγκοινωνούντα δοχεία, διαπιστώνουμε καθημερινά ότι από την πρώτη αποτυγχάνουμε να εξάγουμε τα αποτελέσματα που επιδιώκουμε. Και αφού είναι συγκοινωνούντα δοχεία, με την έννοια της αλληλοτροφοδότησης ατόμων, σε δεύτερη ανάγνωση αποτυγχάνουμε ως κοινωνία.       

Γιατί σήμερα οι φυλακισμένοι ανήλικοι επιστρέφουν στον κοινωνικό ιστό παγιδευμένοι σε ένα φαύλο εγκληματικότητας, στερούμενοι μάλιστα εντός των φυλακών βασικών  δικαιωμάτων των κρατουμένων.

Το νομοσχέδιο παγιώνει και προεκτείνει μια υπέρβαση στην αντιμετώπιση διάφορων κατηγοριών κρατουμένων. Η υπέρβαση αυτή επιτυγχάνεται όχι με την μετατροπή του κράτους δικαίου σε κράτος ανομίας και ατιμωρησίας, αλλά με την θέσπιση αρχών που θεμελιώνουν μια σύγχρονη αντιμετώπιση της ποινικής ευθύνης των ανηλίκων, εναρμονισμένη με άλλες ευρωπαϊκές έννομες τάξεις αλλά ακόμη και με «Στοιχειώδεις Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την απονομή δικαιοσύνης σε ανηλίκους» αλλά και άλλων διεθνών συμβάσεων.

 Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

Η πρόσφατη επικαιρότητα μας βομβάρδισε με πρωτοσέλιδα περί ανοίγματος των φυλακών. Περί ατιμωρησίας. Περί ανομίας. Οι φυλακές όμως δεν ανοίγουν, όπως μας κατηγορεί η αντιπολίτευση. Και αυτό το κατανοούν οι πολίτες. Δεν πρόκειται για νομοθέτημα με φωτογραφικές διατάξεις. Δεν νομοθετούμε για να αποφυλακιστεί κάποιος. Αυτό που πρόκειται να συμβεί, ωστόσο, είναι μία προοδευτική και εναρμονισμένη με τις διεθνές δίκαιο αναμόρφωση του ποινικού και σωφρονιστικού μηχανισμού. 

Οι φυλακές μας είναι γεμάτες από υπερήλικες, αναπήρους, καρκινοπαθείς. Εισάγονται λοιπόν διαβαθμίσεις. Ανάλογα με την κατάσταση της υγείας του καθενός ή το ποσοστό αναπηρίας του αντιμετωπίζεται διαφορετικά και είναι δυνατή η απόλυσή του.  Γιατί ο ρόλος του σωφρονισμού δεν είναι να θανατώνει τους κρατουμένους, εξευτελίζοντας την έννοια της Δικαιοσύνης και του ανθρωπισμού.

Όλες οι προτεινόμενες διατάξεις συνάδουν με τους γενικά αποδεκτούς κανόνες του διεθνούς δικαίου αλλά και της διεθνούς πρακτικής για την ποινική αντιμετώπιση τόσο της ανηλικότητας όσο και των βαριά ασθενών κρατούμενων. 

Η όλη προσπάθεια θα πρέπει, σε τελευταία ανάλυση, να κατατείνει σε ένα θεμελιώδη στόχο: Να διασφαλιστεί η ομαλή επανένταξη των κρατουμένων στην κοινωνία, καθιστώντας τις φυλακές  μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή.

Με τις προτεινόμενες αλλαγές οι φυλακές σίγουρα δεν θα γίνουν κοινωνικά ωφέλιμες ούτε θα εξαλειφθούν οι στρεβλώσεις του σωφρονιστικού μας συστήματος. Θα πάψουν όμως να είναι βλαπτικές στην έκταση που ήταν μέχρι σήμερα.

«Λέγεται πως κανένας δεν γνωρίζει πραγματικά ένα έθνος μέχρι να βρεθεί μέσα στις φυλακές του. Ένα έθνος δεν θα πρέπει να κρίνεται από το πως αντιμετωπίζει τους ανώτερους πολίτες του, αλλά τους κατώτερους», λέει ο Νέλσον Μαντέλα. Κι αυτή η κυβέρνηση θα κριθεί τελικά τι φυλακές θα παραδώσει. Γιατί οι φυλακές που παραλάβαμε δεν τιμούν τη Δημοκρατία και τον πολιτισμό μας.